Cydymffurfio â safonau

Dangosir y ganran cydymffurfiaeth â’r safonau yn Rheoliadau Cyflenwad Dŵr (Ansawdd Dŵr) 2018 (‘y Rheoliadau’) yn Nhabl 2 isod.

Tabl 2. Canran y samplau sy’n bodloni’r safonau

Parameter Group	% Compliance
Chemical Parameters	99.925
Indicator Parameters	99.979
Microbiological Parameters	99.980
Overall	99.971
Pesticides	100.00

Ffeithlun – Cydymffurfio â’r safonau yn 2024 (ffeithlun)

Parameter name	Number of failures
Coliform bacteria (zone)	30
Coliform bacteria	14
Iron	13
Taste	8
Odour	4
Nickel	2
Colour	1
E. coli	1
Lead	1
Manganese	1
Total	75

Tabl 3. Nifer y profion a gynhaliwyd gan gwmnïau yng Nghymru

Company	Water treatment works	Service reservoirs	Consumer taps (zones)	Number of tests per company	Target number of tests
Albion Eco	0 (0)	0 (0)	248 (1)	248	248
Hafren Dyfrdwy	4,743 (6)	15,472 (82)	9,733 (25)	29,948	29,949
Dŵr Cymru Welsh Water	67,522 (66)	80,977 (328)	88,327 (152)	236,830	236,863
Wales overall				267,026	267,060

Mae’r niferoedd mewn cromfachau yn adlewyrchu nifer y gweithfeydd, y cronfeydd dŵr neu’r parthau a weithredir gan y cwmni hwnnw yng Nghymru yn 2024. Caniateir i rai cwmnïau gynnal rhai profion ar samplau a gymerir o bwyntiau cyflenwi yn hytrach nag o dapiau defnyddwyr ac felly mae’r nifer mewn cromfachau ar gyfer tapiau defnyddwyr hefyd yn cynnwys pwyntiau cyflenwi.

Mae cydymffurfiaeth â’r drefn brofi a nodir yn y Rheoliadau, sy’n cynnwys gwerthoedd terfyn ar halogion mewn dŵr yfed, ynghyd â gofynion amlder a lleoliad, yn parhau i fod yn gyson uchel yng Nghymru. Mae’r dilysu pwynt terfynol hwn yn rhoi sicrwydd eang bod prosesau cyflenwi dŵr yn darparu dŵr i ddefnyddwyr sy’n bodloni gofynion rheoleiddio, ar yr adeg y cymerir y sampl. Fodd bynnag, mae asesiadau risg cwmnïau dŵr yn manylu ar risgiau nad ydynt yn cael eu rheoli na’u lliniaru’n optimaidd, a bydd y risgiau hyn, pan gânt eu gwireddu, yn arwain at effaith ar ansawdd dŵr. Gall yr effaith hon ar ansawdd dŵr arwain at fethiant cydymffurfio neu ddigwyddiad ansawdd dŵr, y mae’r Arolygiaeth wedi’u defnyddio i sefydlu mynegeion i fesur gallu cwmnïau i unioni ac atal y risg a wireddwyd rhag digwydd eto. Mae’r Arolygiaeth yn defnyddio’r mynegai risg cydymffurfio (CRI) i fesur effaith methiant cydymffurfio, a chanlyniad posibl y methiannau hynny ar ddefnyddwyr. Mae’r CRI wedi’i gynllunio’n bennaf at ddibenion rheoleiddio effeithiol gan sicrhau bod craffu priodol yn cael ei gyfeirio at y meysydd hynny sydd â’r risg gymharol fwyaf. Mae’r siart isod yn dangos perfformiad mynegai risg cydymffurfio cwmnïau.

Yn 2024, mae’r CRI yng Nghymru yn parhau i fod yn uwch o’i gymharu â’r diwydiant ehangach, ac nid oes unrhyw duedd amlwg yn y sgôr gyfanredol. Felly mae lle o hyd i welliant sylweddol i ddulliau lleihau risg strategol gan gwmnïau Cymru. Byddai targedu’r cyfranwyr mwyaf at y sgôr hon yn achosi ffocws ar fethiannau mewn gweithfeydd gan gynnwys colifformau, cymylogrwydd, methiannau colifform mewn cronfeydd dŵr gwasanaeth a methiannau blas a haearn mewn parthau. Y tri methiant cydymffurfio sgorio mwyaf oedd canfod colifform yng ngweithfeydd Bretton Dŵr Cymru a chanfod blas ac arogl ym mharth Saltney Hafren Dyfrdwy. Roedd y tri methiant hwn yn cyfrif am 20% o’r CRI ar gyfer Cymru. Yn 2024, Dŵr Cymru yw’r seithfed sgôr uchaf yn y diwydiant ar 4.28 ac mae Hafren Dyfrdwy yn y 18fed safle ar 1.10.

Yn gyfan gwbl yng Nghymru, roedd dau fethiant colifform mewn gweithfeydd trin a 12 methiant colifform mewn cronfeydd dŵr gwasanaeth yn 2024, gydag 11 o’r toriadau hyn wedi’u cynnwys o dan offeryn cyfreithiol Dŵr Cymru, a gynyddodd y CRI yn unol â hynny. Mae cynnal a chadw, disodli a gwella asedau allweddol yn hanfodol i ysgogi gwelliannau i Dŵr Cymru, a rhaid iddynt aros wrth wraidd cynllunio busnes strategol y cwmni. Fodd bynnag, mae strategaeth asedau yn fenter tymor canolig i hir gyda rhyngddibyniaethau ariannol. O ganlyniad i hyn a’r craffu rheoleiddiol cynyddol sy’n dod gyda’r cwmni yn trawsnewid, disgwylir i’r CRI yng Nghymru aros yn uchel yn y dyfodol agos. Nid yw hyn yn golygu bod ansawdd dŵr yfed yng Nghymru yn ddim llai na rhagorol. Yn hytrach, mae gwelliannau strategol tymor hir yn hanfodol i sicrhau’r cyflenwad ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol a lliniaru risgiau yn y dyfodol.

Mae Ffigur 2 yn dangos amrywioldeb yn y CRI yn hytrach nag unrhyw duedd benodol ar gyfer Dŵr Cymru a Hafren Dyfrdwy, ers 2020.

Ffigur 2. Sgoriau CRI ar gyfer cwmnïau yng Nghymru

	ALE	DWR	HDC
2020	0	4.166	0.08
2021	0	9.774	0.164
2022	0	5.397	0.563
2023	0	7.736	0.112
2024	0	4.281	1.099

Mae Ffigur 3 yn dangos y CRI ar gyfer pob cwmni sy’n gweithredu yng Nghymru a Lloegr wedi’i rannu’n fathau o safleoedd; gweithfeydd trin dŵr, pwyntiau cyflenwi, cronfeydd dŵr gwasanaeth a pharthau (tapiau defnyddwyr).

Ffigur 3. Mynegai Risg Cydymffurfiaeth y Diwydiant

	Code	Reservoirs	Supply Points	Treatment Works	Zones	Total	Industry_CRI	Deadband
9		1.136612	3.711243	18.36686	1.518482	24.7332	5.195499	2
12		0.198094	0	8.595837	2.1881	10.98203	5.195499	2
18		0.084783	0.024186	9.193363	1.017916	10.32025	5.195499	2
21		0.261167	0.266739	7.792319	1.971218	10.29144	5.195499	2
17		0.018776	0	7.310596	0.571839	7.901211	5.195499	2
1		0	0	0	5.200267	5.200267	5.195499	2
5	DWR	0.41071	0	0.42015	3.450246	4.281106	5.195499	2
23		0.339677	0	2.452792	1.356032	4.148501	5.195499	2
16		0.032485	0	2.00338	1.782503	3.818368	5.195499	2
3		0.461992	0.162912	0.645375	1.565027	2.835306	5.195499	2
2		0.448877	0	0.77115	0.91107	2.131097	5.195499	2
11		0	0	0	2.131043	2.131043	5.195499	2
20		0.343347	0.227761	0.766291	0.747635	2.085034	5.195499	2
4		1.056489	0	0.390485	3.38E-05	1.447007	5.195499	2
0		0.767877	0	0	0.673067	1.440944	5.195499	2
22		0.134037	0	0.539187	0.634403	1.307628	5.195499	2
19		0.081961	0	0.685573	0.418403	1.185937	5.195499	2
7	HDC	0.150206	0	0	0.948557	1.098763	5.195499	2
15		0.291179	0	0.028044	0.76775	1.086973	5.195499	2
13		0	0	0.450692	9.58E-06	0.450701	5.195499	2
10		0	0	0	0.316083	0.316083	5.195499	2
6		0	0	0	0.211881	0.211881	5.195499	2
8		0	0	0	0.147563	0.147563	5.195499	2
14		0	0	0	4.8E-05	4.8E-05	5.195499	2

Nid yw’r mynegai risg cydymffurfio (CRI) yn fesur statudol ac nid yw’n diystyru dyletswydd cwmni i gydymffurfio â phob gwerth parametrig a amlinellir yn y Rheoliadau. Fodd bynnag, fel metrig sy’n seiliedig ar risg, ei bwrpas yw cyfeirio adnoddau cwmnïau tuag at y risgiau uchaf mewn modd rhagofalus. Rhennir y CRI gyda’r rheoleiddiwr ariannol, Ofwat, fel mesur perfformiad cyffredin o fewn strategaeth reoleiddio integredig sydd â’r nod o wella ansawdd dŵr er budd y cyhoedd. Mae targed CRI o 2 wedi’i sefydlu fel y trothwy ar gyfer cosbau ariannol, gan sicrhau bod canlyniadau’n parhau i fod yn gyraeddadwy ac yn deg pan gânt eu defnyddio fel amcan perfformiad ansawdd dŵr.

Y gwerth canolrifol ar gyfer y diwydiant yn 2024 yw 1.77 sy’n ostyngiad o 2.322 yn 2023, yna 1.365 yn 2022 ac 1.171 yn 2021. Gall dehongli’r CRI canolrifol ar gyfer y diwydiant fod yn gymhleth oherwydd ei fod yn cyfuno dau ffactor; y perfformiad gan gwmnïau, a’r camau rheoleiddio gan yr Arolygiaeth ers cyhoeddi hysbysiadau mewn ymateb i risg ymhelaethu ar y mesur. Mae Dŵr Cymru yn parhau i fod yn hanner uchaf y cwmnïau gyda thuedd sy’n adlewyrchu’r risgiau strategol parhaus a’r cynnydd mewn camau rheoleiddio.

Yn 2024, roedd y CRI ar gyfer cwmnïau sydd yn gyfan gwbl neu’n bennaf yng Nghymru yn 4.08. Mae hyn yn welliant o 2023 pan oedd y ffigur yn 7.257, yna yn 2022, a 5.957 ar ôl gwella ar 9.173 o 2021 (Ffigur 2). Mae’r ffigur CRI cyffredinol yn cynnwys ffigurau sy’n cynrychioli perfformiad mewn gwahanol rannau o’r gadwyn gyflenwi dŵr (gweithfeydd trin, pwyntiau cyflenwi, cronfeydd dŵr gwasanaeth a pharthau).

Ffigur 4. Mynegai Risg Cydymffurfiaeth Cymru ar gyfer 2024

CRI is shown as a vertical bar for all companies in Wales, divided into zones, treatment works, and service reservoirs. The Wales industry average is shown as a single horizontal line at 3.76 and the industry target is shown as a single horizontal line at 2. Welsh Water exceed the Wales industry average and target at 4.28. Hafren Dyfrdwy are below the industry target at 1.10. Albion Eco’s score is zero.

The largest proportion of CRI is from failures in zones, which means at consumers’ taps.

O ystyried perfformiad cwmnïau unigol; bu dirywiad yn ffigur CRI Dŵr Cymru o 5.397 yn 2022 i 7.736 yn 2023, gyda gwelliant eleni i 4.28. Gwellodd Hafren Dyfrdwy o 0.563 yn 2022 i 0.112 yn 2023, yna dirywiodd i 1.10 yn 2024. Cyfrannodd Dŵr Cymru at gyfran sylweddol o ffigur CRI Cymru, a rhagorodd hefyd ar CRI cenedlaethol Cymru, 4.08. Mae CRI yn caniatáu dadansoddi’r cyfranwyr allweddol i bob elfen o fewn y sgôr i ddeall ble mae’r risgiau’n codi, a gellir gweld y rhain yn Ffigur 4. Mae’r data’n cynnwys yr holl fethiannau rheoleiddio, gan gynnwys paramedrau Dangosyddion a gymerwyd mewn gweithfeydd trin, cronfeydd dŵr gwasanaeth a thapiau defnyddwyr, ac fe’i defnyddir ar gyfer cyfrifo’r CRI.

Ffigur 5. Sgôr CRI Cymru yn ôl paramedr

Parameter	Reservoirs	Treatment Works	Zones	Total	Percentage	Label
A022 – Iron (total)	0	0	2.003998	2.003998	37.96	A022 – Iron (total) – 38.0%
A004 – Taste (quantitative)	0	0	1.212624	1.212624	22.97	A004 – Taste (quantitative) – 23.0%
C001 – Total coliforms (confirmed)	0.560916	0.42015	0	0.981066	18.59	C001 – Total coliforms (confirmed) – 18.6%
A003 – Odour	0	0	0.514192	0.514192	9.74	A003 – Odour – 9.7%
A023 – Manganese (total)	0	0	0.305545	0.305545	5.79	A023 – Manganese (total) – 5.8%
C001A – Coliform bacteria (indicator)	0	0	0.258686	0.258686	4.9	C001A – Coliform bacteria (indicator) – 4.9%

Yng Nghymru, mae methiannau mewn gweithfeydd mawr sy’n cyflenwi nifer uchel o ddefnyddwyr yn parhau i gyfrif am ran fawr o’r sgôr CRI ar gyfer pob blwyddyn, gyda gweithfeydd Bretton yn 2024, gweithfeydd Felindre yn 2023, gweithfeydd Pontsticill yn 2022, a gweithfeydd Felindre a gweithfeydd Court Farm yn 2021. Ystyrir bod canlyniad diffyg cydymffurfio mewn gweithfeydd mawr yn risg uwch oherwydd nifer y defnyddwyr a gyflenwir. Mae colifformau yn baramedr dangosydd sy’n gofyn am gamau gweithredu gan y cwmni fel mesur rhagofalus i sicrhau diogelwch parhaus defnyddwyr. Yng nghyd-destun gweithfeydd Bretton, cynhaliodd y cwmni ymchwiliad trylwyr gan gynnwys archwiliad Rheoliadau Cyflenwad Dŵr (Gosodiadau Dŵr) 1999, asesiad perfformiad triniaeth ac archwiliad tanc allanol, fodd bynnag, gan fod y tanc cyswllt yn un adran, a dim ond ei dynnu y gellir, y risg nesaf uchaf yw peidio â gallu tynnu tanciau o gyflenwad allan am ddigon o amser i archwilio, adfer a phrofi cyn eu dwyn yn ôl i’r cyflenwad.

Cyfrannodd haearn at lawer llai o sgôr cyffredinol y CRI yn 2024 sef 7% o’i gymharu â’r flwyddyn flaenorol pan gyfrannodd at 33% o’r sgôr. Fodd bynnag, i Dŵr Cymru, dim ond dau fethiant yn llai oedd yn 2024 o’i gymharu â’r flwyddyn flaenorol, ac roedd 50% o’r parthau a fethodd yn 2024 hefyd wedi methu yn 2023. Felly nid yw’n bosibl dod i’r casgliad bod manteision o strategaethau tymor byr, canolig a hirdymor i liniaru a lleihau’r risgiau hyn yn cael eu gwireddu. Mae rhagor o fanylion am afliwio wedi’u cynnwys yn ddiweddarach yn yr adroddiad hwn.

At ei gilydd roedd 14 o fethiannau microbiolegol (dim E. coli) mewn gweithfeydd trin a chronfeydd dŵr gwasanaeth yng Nghymru yn 2024. Mae hwn yn ostyngiad yn nifer y canfyddiadau o’i gymharu â 2023 a welodd 19 o fethiannau. Er mwyn cynnal ansawdd uchel cyflenwad dŵr Cymru, mae adnabod risg yn barhaus yn hanfodol. Anogir yn gryf fesurau rhagweithiol fel tynnu ac archwilio tanciau, ochr yn ochr â chynnal a chadw rheolaidd a buddsoddiad strategol, i sicrhau cynaliadwyedd hirdymor.

Dysgu o fethiannau cydymffurfio

Methiannau microbiolegol

Yng ngwanwyn 2024, canfuwyd colifformau sengl mewn samplau dŵr terfynol a gymerwyd yng ngweithfeydd Dŵr Cymru Welsh Water yn Llanfair-ym-Muallt a Bretton. Yn y ddau achos, ni chanfuwyd unrhyw achosion sylfaenol pendant yn dilyn ymchwiliadau adweithiol. Tanciau un adran yw’r tanciau cyswllt yn y ddau safle ac roedd cyfyngiadau adnoddau ar y pryd yn atal draenio adweithiol amserol y tanciau hyn ar gyfer archwiliadau mewnol. Cyn y gweithgareddau hyn, cynhaliwyd archwiliadau cerbydau a weithredir o bell (ROV). Roedd bafflau yn nanc cyswllt gwaith Llanfair-ym-Muallt yn atal arolwg o’r tanc cyfan. Mae’r enghreifftiau hyn yn dangos yr angen am ddylunio mynediad ac afreidrwydd ar gyfer pob cydran sy’n ffurfio systemau diheintio er mwyn caniatáu cynnal a chadw rhagweithiol ac adweithiol amserol.

Tabl 4. Profion microbiolegol – Nifer y profion a gynhaliwyd a nifer y profion nad oeddent yn bodloni’r safon

Gweithfeydd trin

Parameter	Current standard	Total number of tests	Number of tests not meeting the standard	Number of tests not meeting the standard by company
Clostridium perfringens (sulphite-reducing clostridia) (confirmed)	number/100 mL	600	0	–
E. coli (confirmed)	number/100 mL	12,108	0	–
Turbidity – indicator	NTU	12,093	0	–
Total coliforms (confirmed)	number/100 mL	12,108	2	DWR (2)

Turbidity – indicator is a critical control parameter for water treatment and disinfection.

Cronfeydd dŵr gwasanaeth

Parameter	Current standard	Total number of tests	Number of tests not meeting the standard	Number of tests not meeting the standard by company
E. coli (confirmed)	number/100 mL	20,057	0	–
Total coliforms (confirmed)	number/100 mL	20,057	12	DWR (10) HDC (2)

Tapiau defnyddwyr

Parameter	Current standard	Total number of tests	Number of tests not meeting the standard	Number of tests not meeting the standard by company
Coliform bacteria (indicator)	number/100 mL	8,703	30	DWR (26) HDC (4)
E. coli (confirmed)	number/100 mL	8,703	1	DWR (1)
Enterococci (confirmed)	number/100 mL	753	0	–

Canfyddiadau microbiolegol mewn gweithfeydd a chronfeydd dŵr gwasanaeth

Tabl 5. Canfod E. coli ac Enterococci mewn gweithfeydd trin, cronfeydd dŵr gwasanaeth a thapiau defnyddwyr

Company	E. coli in water leaving treatment works	E. coli in water leaving service reservoirs	E. coli at consumers’ taps	Enterococci at consumers’ taps
ALE	0 – 0	0 – 0	0 – 12	0 – 4
DWR	0 – 11,166	0 – 16,189	1 – 8,067	0 – 638
HDC	0 – 942	0 – 3,868	0 – 624	0 – 111

Noder: Dangosir y canlyniadau fel nifer y profion positif – cyfanswm y profion

Dadansoddiad o gronfeydd dŵr gwasanaeth a thanciau dŵr wedi’u trin

Ym mis Rhagfyr 2023, adroddodd Dŵr Cymru am ddau golifform mewn sampl rheoleiddiol a gymerwyd yng nghronfa wasanaeth Croesor. Fel rhan o ymchwiliad y cwmni, tynnodd y gronfa o’r cyflenwad ym mis Ionawr 2024 a chynhaliodd archwiliad mewnol. Nodwyd mynediad trwy un o’r cyrbau yn ystod y prawf llifogydd, a daeth y cwmni i’r casgliad mai dyma oedd achos tebygol y methiant colifform. Canfu’r archwiliad hefyd fod y cyrbau mewnol, y waliau a’r llawr mewn cyflwr gwael ac angen eu hadnewyddu’n llwyr. Roedd y gronfa i aros allan o gyflenwad nes bod y gwaith adferol hwn wedi’i gwblhau, a bod profion llifogydd boddhaol a samplu comisiynu wedi’u cynnal.

Nododd yr Arolygiaeth fod dychweliad y gronfa i wasanaeth wedi’i ohirio ddwywaith oherwydd gormodedd pH mewn samplau comisiynu, er na chafodd yr achos nac unrhyw ymchwiliad iddo ei egluro gan y cwmni nes i’r Arolygiaeth ei gwestiynu. Priodolodd y cwmni’r canlyniadau pH uchel ym mis Chwefror 2024 (pH 9.7 a 9.3) ar y dechrau i gynnyrch gweddilliol yn y gronfa newydd ei leinio. Methodd sampl comisiynu arall a gymerwyd ym mis Mawrth eto oherwydd pH uchel (pH 10.0). Ar y pwynt hwn, archwiliwyd y gronfa ddŵr yn fewnol, a sefydlwyd nad oedd y cynnyrch sment (heb ei enwi i ddechrau), a ddefnyddiwyd i ail-leinio waliau’r gronfa ddŵr, wedi caledu’n iawn. Dim ond ar gais y sefydlodd yr Arolygiaeth enw’r cynnyrch a’i gyfeirnod rheoliad 31. Gofynnwyd am ddogfennaeth i ddangos bod y cynnyrch wedi’i gymhwyso yn unol â’i gyfarwyddiadau defnyddio (IFU). Argymhellwyd y dylai’r cwmni yn y dyfodol ddarparu gwybodaeth fwy cadarn mewn modd amserol (am y rhesymau a roddir isod); ni wnaeth y cwmni ymrwymo i welliannau ac o ganlyniad derbyniodd sgôr ymateb gwael. Dylai cwmnïau fod yn ymwybodol o bwysigrwydd darparu gwybodaeth allweddol yn rhagweithiol, wedi’i chefnogi gan dystiolaeth, cyn gynted â phosibl yn ystod asesiad yr Arolygiaeth. Gall dull tameidiog, gan ymateb dim ond pan ofynnir amdano, godi pryderon ynghylch cuddio bwriadol a gall ymestyn y broses asesu’n ddiangen. Yn yr achos hwn, mae’r diffyg tryloywder wedi lleihau hyder ymhellach mewn cwmni sydd eisoes dan fwy o graffu oherwydd ei drawsnewidiad parhaus.

Mae methiant cwmni (neu ei gontractwr) i roi neu gyflwyno sylwedd neu gynnyrch yn unol â rheoliad 31(1) yn drosedd o dan reoliad 33(3)(a), er nad yw’n drosedd os nad yw’r dŵr sy’n agored i’r cynnyrch yn cael ei gyflenwi i’w yfed. Yn yr achos hwn, ni chyflawnwyd unrhyw drosedd bosibl gan nad oedd y gronfa ddŵr mewn cyflenwad. Gweithredodd y samplau comisiynu o’r dŵr i liniaru methiant agos, gan ddangos pa mor bwysig yw’r broses ailgomisiynu wrth amddiffyn defnyddwyr.

Daeth yr Arolygiaeth i’r casgliad, er nad oedd tystiolaeth bendant bod y contractwr wedi dilyn yr IFU ar yr adeg yr oedd y deunydd yn cael ei roi ar waliau mewnol y gronfa ddŵr, fod camau’r weithdrefn wedi’u cofnodi (er yn brin o fanylion). Roedd y cwestiwn hollbwysig yn parhau ynghylch pam nad oedd y deunydd yn caledu fel y dylai fod wedi gwneud pe bai’r IFU wedi’i ddilyn mewn gwirionedd, fel yr honnai’r cwmni mai dyna’r achos. I fynd i’r afael â hyn, cychwynnodd y cwmni ymchwiliad gan atal y cynnyrch rhag cael ei ddefnyddio ar gyfer haenau mewnol am gyfnod amhenodol.

Arhosodd cronfa ddŵr wasanaeth Croesor allan o wasanaeth tra bod adnewyddu’r waliau wedi’i gwblhau gan ddefnyddio cynnyrch amgen a gymeradwywyd gan reoliad 31. Dylid nodi bod y canlyniad pH uchaf a ddychwelwyd ar sampl gomisiynu yn y gronfa ddŵr hon (pH >10) wedi’i gymryd ym mis Ebrill yn dilyn yr ail-haenu hwn gyda’r ail gynnyrch. Mae hyn yn dangos nad yw problemau pH posibl yn dilyn rhoi haenau sment yn gyfyngedig i gynnyrch unigol, ond yn hytrach i gynhyrchion sy’n seiliedig ar sment yn fwy cyffredinol.

Pan gaiff cynhyrchion sment eu profi i’w defnyddio mewn cysylltiad â dŵr a fwriadwyd i’w yfed gan bobl (BS 6920), cyn y profion mae cyfnodau trwytho cychwynnol. Mae’r cyfnodau trwytho hyn yn gweithredu i dynnu’r cyfansoddion mewn sment allan sy’n dueddol o ollwng allan a chodi pH y dŵr sydd mewn cysylltiad â’r sment. Yn yr achos hwn, daeth ymchwiliad y cwmni i’r casgliad bod y pH uchel a ganfuwyd oherwydd cyfuniad o ddŵr porthiant ymosodol (o’i gymharu â’r dŵr a ddefnyddir i brofi’r cynnyrch yn ôl BS 6920) a chymhareb arwynebedd i gyfaint fwy yn y gronfa ddŵr o’i gymharu ag amodau prawf. Felly, dylai cwmnïau ystyried y gymhareb arwynebedd i gyfaint wrth roi haenau ar rannau mewnol tanciau, a’r duedd gychwynnol i gynhyrchion sment godi pH dŵr sydd mewn cysylltiad â’r cynnyrch.

Yn dilyn anogaeth gan yr Arolygiaeth, cynhaliodd y cwmni archwiliad mewnol i sicrhau bod gan eu contractwyr weithdrefnau ar waith i sicrhau bod cynhyrchion a gymeradwywyd gan reoliad 31 yn cael eu defnyddio yn unol â chyfarwyddiadau’r gwneuthurwyr. Cynhaliwyd adolygiad technegol pellach gan ymgynghoriaeth drydydd parti a oedd yn cynnwys ymholiadau ynghylch yr amser cyweirio a’r gymhareb arwynebedd i gyfaint.

I gloi, roedd gweithdrefn gomisiynu’r cwmni, yn dilyn cymhwyso’r ddau gynnyrch smentaidd, yn gallu atal dŵr â pH uchel rhag mynd i’r cyflenwad. Yn ogystal, dim ond ar ôl i’r gronfa wasanaeth gael ei draenio ar ôl canlyniadau pH uchel y nodwyd y problemau halltu a brofwyd gyda’r cynnyrch cyntaf.

Atgoffir cwmnïau i nodi’r rheswm dros unrhyw oedi wrth ddychwelyd ased i wasanaeth ac i gynnwys ymchwiliad sy’n seiliedig ar dystiolaeth ar gyfer unrhyw dorri paramedr sampl comisiynu fel rhan o’u dyletswyddau adrodd parhaus. Atgoffir cwmnïau hefyd mai nhw sy’n gyfrifol yn y pen draw am waith a wneir gan gontractwyr ar eu rhan, a gellir galw am gadw cofnodion a chyfathrebu rhwng y cwmni a chontractwyr yn dilyn torri posibl o’r Rheoliadau. Dylai archwiliadau rheolaidd gan y cwmni o’u contractwyr ddatgelu diffygion posibl yng ngweithdrefnau, prosesau a chadw cofnodion contractwyr.

Ffigur 6. Torri cydymffurfiaeth yng nghronfeydd gwasanaeth a gweithfeydd trin dŵr Dŵr Cymru

Year	Reservoirs	Treatment Works
2016	6	1
2017	2	1
2018	3	3
2019	5	1
2020	7	2
2021	15	5
2022	3	3
2023	13	3
2024	10	2

Bu 12 methiant cydymffurfio bacteriolegol yng ngweithfeydd a chronfeydd dŵr gwasanaeth Dŵr Cymru yng Nghymru yn 2024. Roedd mwyafrif y methiannau yn gysylltiedig â mewnlifiad i gronfeydd dŵr gwasanaeth. Er bod hyn yn welliant ar y flwyddyn flaenorol, nid yw’r cwmni eto wedi sylweddoli manteision llawn y gwaith cronfa ddŵr gwasanaeth a gyflawnwyd yn erbyn ei hysbysiad rheoliad 28 ers iddo gael ei gyflwyno ym mis Ebrill 2022. Er mwyn sylweddoli’r manteision yn llawn, rhaid i’r cwmni sefydlu lefel sylfaenol addas o archwilio a chynnal a chadw, yn seiliedig ar risg, i gyflawni a chynnal gostyngiad cyffredinol mewn risg.

Ar 30 Hydref 2024, cymerwyd sampl cydymffurfio gan Dŵr Cymru yng nghronfa ddŵr gwasanaeth Newlands a oedd yn cynnwys un colifform cyfan fesul 100 mL. Nodwyd mewnlifiad gwreiddiau (Delwedd 1) a mwydyn (Delwedd 2) drwy’r bylchau yn y wal i gymalau’r to yn ystod archwiliad mewnol adweithiol o adran un ar 13 Tachwedd 2024, sef tanc brics gyda tho alwminiwm (Delwedd 3), heb unrhyw ddiffygion wedi’u nodi yn adran 2 sydd o adeiladwaith concrit. Daethpwyd i’r casgliad mai’r diffygion hyn yn adran 1 oedd yr achos mwyaf tebygol o’r methiant. Gwnaed arsylwadau tebyg o gymalau to yn gollwng yn ystod profion llifogydd yn ystod archwiliad mewnol o adran 1 ym mis Medi 2020. Er bod atgyweiriadau wedi’u cynnal a’r tanc wedi’i ailarolygu gyda phrawf llifogydd llwyddiannus ym mis Tachwedd 2020, mae’r toriad cydymffurfiaeth microbiolegol ym mis Hydref 2024 yn dangos pwysigrwydd asesu risg wrth ddiffinio rhaglenni cynnal a chadw priodol. Lle mae’r adeiladwaith, y cyflwr a’r risgiau cymharol sy’n gysylltiedig ag asedau ar wahân ar un safle yn amrywio, dylid ystyried hyn hefyd wrth ddylunio’r rhaglenni hyn.

Adran 1 cronfa wasanaeth Newlands – lluniau dewisol

Roedd sampl a gymerwyd gan Hafren Dyfrdwy yng nghronfa wasanaeth Cefn Twlch ar 5 Ebrill 2024 yn cynnwys un colifform fesul 100 mL. Tynnodd yr ymchwiliad adweithiol sylw at ddiffygion gyda’r cyfleusterau samplu gan gynnwys amgylchedd samplu gwael, gyda’r tap wedi’i leoli mewn cabinet ar ochr y ffordd gyda choed yn hongian drosodd, a draeniad annigonol. Canfuwyd hefyd fod siambr y pwynt tapio wedi’i gorlifo gan roi cyfle i ddŵr ddod i mewn. Nododd y cwmni nad oedd y cyfleusterau samplu yn cydymffurfio â’r safonau dylunio presennol, ac mewn ymateb, gosododd giosg samplu newydd cyn i’r gronfa ddŵr ddychwelyd i’r cyflenwad a chychwyn archwiliadau cyfleusterau samplu cronfa ddŵr blynyddol ychwanegol i’w cynnal gan weithwyr lleol. Atgoffir cwmnïau y dylai cyfleusterau samplu fodloni gofynion rheoliad 16 o ran sicrhau bod cyfleusterau samplu priodol a hylan ar gael ar gyfer cael samplau cydymffurfio cynrychioliadol. Dylai cyfleusterau o’r fath gydymffurfio â safonau cwmnïau eu hunain a dylid nodi a chywiro gwyriad o’r safonau hynny yn dilyn arsylwi trwy ymweliadau safle arferol, arolygiadau a phrosesau asesu risg eraill.

Ffigur 7. Nifer y toriadau microbiolegol ym mharthau Cymru

Year	DWR	HDC
2016	7	NULL
2017	10	NULL
2018	6	3
2019	13	6
2020	9	1
2021	10	1
2022	17	4
2023	20	4
2024	27	4

Yn Ffigur 7, er y gellir priodoli’r ffigurau is yn 2020 a 2021 i raddau helaeth i ostyngiad mewn samplu yn ystod y pandemig, mae’r duedd gyffredinol wedi parhau i godi o flwyddyn i flwyddyn ers 2018. O’r 31 o doriadau a gofnodwyd yn 2024, ystyriwyd nad oedd 26 yn debygol o ddigwydd eto, gyda 20 o’r rhain yn gysylltiedig â’r system ddosbarthu ddomestig.

Efallai bod y duedd ar i fyny hon wedi’i dylanwadu gan ddisodli tapiau hŷn â phigau syml gan ddyluniadau modern sy’n ymgorffori nodweddion mewnol ychwanegol, fel awyryddion, a all hyrwyddo twf microbaidd. Gallai swabio tapiau cyn samplu helpu i’w nodi fel ffynonellau halogiad posibl.

Ar gyfer y pum toriad sy’n weddill, ni phennwyd yr achos. Fodd bynnag, mae ymatebion y cwmnïau wedi parhau i wella, ac mae’n gadarnhaol nodi na chyhoeddwyd unrhyw argymhellion ar gyfer y toriadau hyn yn 2024.

Paramedrau cemegol a ffisegol

Tabl 6. Nifer y profion a gynhaliwyd a nifer y profion nad ydynt yn bodloni’r safon

Parameter	Units	Total number of tests	Number of tests not meeting the standard	Number of tests not meeting the standard per company
Colour	mg/L Pt/Co	3,187	1	HDC(1)
Odour	Dilution number at 25°C	3,183	4	DWR(3) HDC(1)
Taste (quantitative)	Dilution number at 25°C	3,183	8	DWR(7) HDC(1)
Hydrogen ion (pH) – indicator – zone	pH Value	3,186	0
Sulphate	mg/L SO₄	462	0
Sodium (total)	mg/L Na	755	0
Nitrate (total)	mg/L NO₃	756	0
Nitrite – consumers taps	mg/L NO₂	755	0
Ammonium (zone)	mg/L NH₄	921	0
Aluminium (total)	µg/L Al	3,152	0
Iron (total)	µg/L Fe	3,155	13	DWR(12) HDC(1)
Manganese (total)	µg/L Mn	3,156	1	DWR(1)
Copper (total)	mg/L Cu	755	0
Fluoride (total)	mg/L F	462	0
Arsenic (total)	µg/L As	755	0
Cadmium (total)	µg/L Cd	754	0
Cyanide (total)	µg/L CN	462	0
Chromium (total)	µg/L Cr	755	0
Mercury (total)	µg/L Hg	465	0
Nickel (total)	µg/L Ni	755	2	DWR(1) HDC(1)
Lead (10)	µg/L Pb	755	1	DWR(1)
Antimony	µg/L Sb	755	0
Selenium (total)	µg/L Se	755	0
Pesticides (total by calculation)	µg/L	704	0
Polycyclic aromatic hydrocarbons (total by calculation)	µg/L	727	0
Residual disinfectant – free	mg/L	8,746	0
Residual disinfectant – total	mg/L	8,121	0
Electrical conductivity	µS/cm at 20°C	2,959	0
Boron	mg/L B	455	0
Benzo[a]Pyrene (total)	µg/L	761	0
Tetrachloromethane (total)	µg/L	464	0
Trichloroethene & Tetrachloroethene – sum of 2 substances (total by calculation)	µg/L	465	0
Trihalomethanes (total by calculation)	µg/L	757	0
1,2-Dichloroethane (total)	µg/L	466	0
Benzene (total)	µg/L	466	0
Bromate	µg/L BrO₃	583	0
Gross alpha	Bq/L	1	0
Gross beta	Bq/L	1	0
Tritium	Bq/L	1	0

Plwm

Mae plwm yn fetel gwenwynig a all doddi i ddŵr yfed pan ddaw i gysylltiad â phibellau plwm. Mae defnyddwyr yn cael eu diogelu i raddau helaeth rhag dod i gysylltiad â phibellau plwm drwy ddosio ffosffad, triniaeth a ddefnyddir yn helaeth ar draws llawer o barthau yng Nghymru sy’n lleihau hydoddiant plwm. Y dull hwn yw un o’r prif resymau pam mae ychydig, os o gwbl, o samplau tap defnyddwyr yn methu â chyrraedd y safon plwm bob blwyddyn. Yn ogystal, mae’r nifer gymharol isel o brofion plwm gofynnol o dan y Rheoliadau yn cyfrannu at y canlyniad hwn.

Fel rhan o Adolygiad Prisiau 2024, cyflwynodd cwmnïau strategaethau lleihau plwm gyda tharged o gyflawni parthau cyflenwi dŵr di-blwm erbyn 2050. Fodd bynnag, ni fydd cynlluniau cyfredol yn cyrraedd y nod hwn, felly mae disgwyl y bydd strategaethau’n cyflymu mewn Cynlluniau Rheoli Asedau dilynol.

Priodolwyd yr un methiant yn ardal Cymru yn 2024 i bibell gysylltu blwm o fewn parth dosio ffosffad. Disodlwyd y bibell hon ag MDPE a rhoddwyd cyngor fflysio i’r defnyddiwr oherwydd sodr plwm ar eu plymio preifat.

Blas ac arogl

Roedd 12 o fethiannau blas ac arogl yng Nghymru yn 2024, sy’n gynnydd o’i gymharu â 10 yn 2023, a welir yn Ffigur 8. Ym mharth Bontgoch Dŵr Cymru, mae ymchwiliad yn cael ei gynnal gan Atkins Realis mewn ymateb i hanes o fethiannau blas ac arogl yn yr adeilad. Profodd hefyd dri chanslo blas, ac roedd un ohonynt oherwydd gronynnau yn y sampl mewn perthynas â digwyddiad byrstio prif bibell, ac roedd un arall oherwydd newid lliw a oedd angen ymchwiliad pellach i brofi mai dros dro oedd hyn. Mae Ffigur 8 hefyd yn tynnu sylw at gynnydd mewn methiannau yn 2019 yn dilyn cyflwyno Llythyr Gwybodaeth 02/2022, a oedd yn gorchymyn i gwmnïau adrodd am brofion blas a ganslwyd fel methiannau. Gostyngodd nifer y methiannau yn 2020 a 2021, a briodolir i addasiadau mewn lleoliadau samplu yn ystod y pandemig. Er bod gan y tair blynedd diwethaf niferoedd tebyg o fethiannau blas ac arogl, mae adran ymhellach ymlaen yn yr adroddiad hwn yn disgrifio cyfradd gynyddol o gysylltiadau ynghylch blas ac arogl ledled Cymru dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf.

Ffigur 8. Methiannau blas ac arogl mewn parthau (gan gynnwys methiannau wedi’u lleoli yn Lloegr)

ReturnYear	Odour	Taste
2016	3	2
2017	7	2
2018	10	3
2019	12	11
2020	2	NULL
2021	5	2
2022	3	8
2023	3	7
2024	4	8

Ym mis Mehefin 2024, canslodd Dŵr Cymru ddadansoddiad blas ar sampl yn dilyn canfod pry cop yn y botel sampl (Delweddau 4 a 5). Mae hyn yn dilyn digwyddiad tebyg ym mis Hydref 2023, lle canfuwyd pryf ffrwythau mewn potel sampl. Yn y ddau achos, adroddodd y cwmni am y canslo blas fel methiant cydymffurfio rheoleiddiol fel sy’n ofynnol gan Lythyr Gwybodaeth 02/2022. Gwnaed argymhelliad i’r cwmni adolygu a diweddaru eu polisi/gweithdrefnau samplu a storio poteli i liniaru’r potensial i bryfed ddod i mewn yn ystod samplu, gyda’r cwmni’n gweithredu gwiriadau halogiad ychwanegol o ganlyniad.

Delweddau 4 a 5 – pry cop mewn potel sampl

Haearn

Mae Dŵr Cymru yn optimeiddio prosesau trin yng ngweithfeydd Talybont ar gyfer nifer o ffactorau, ac un ohonynt yw’r cynnydd ymddangosiadol mewn gweithgaredd algâu yn y gronfa gyflenwi. Priodolwyd un methiant ym mharth y Fenni i’r mater hwn. Mae rhaglen adfywio GAC dreigl i fod i’w chwblhau erbyn diwedd 2025 a ddylai wella effeithiolrwydd tynnu cyfansoddion blas ac arogl. Mae gwelliannau yng ngweithfeydd Talybont wedi’u ffurfioli mewn hysbysiad rheoliad 28.

Ffigur 9. Methiannau haearn Dŵr Cymru

Year	DWR
2018	14
2019	15
2020	7
2021	7
2022	21
2023	14
2024	12

Mae achosion o dorri amodau haearn dosbarthu yn parhau ledled Cymru, a thrafodwyd y rhain mewn 10 llythyr asesu yn ystod 2024. O ystyried y cysylltiad â’r perfformiad gwael parhaus mewn metrigau afliwio eraill yng Nghymru, mae’r duedd hon yn destun pryder. Mewn rhai achosion, mae’r offerynnau cyfreithiol presennol sydd ar waith wedi rhoi sicrwydd y bydd ymyriadau rhwydwaith yn lliniaru ailddigwyddiad yn y tymor byr. Fodd bynnag, roedd nifer fawr o achosion o dorri amodau yn gysylltiedig ag effaith prif bibellau dŵr mewn cyflwr gwael, dynameg llif lleol ac amodau etifeddol eraill sydd wedi’u lliniaru trwy raglenni fflysio adweithiol. Mewn rhai achosion, mae effaith y rhaglenni hyn wedi profi’n niweidiol yn hytrach na buddiol i ansawdd dŵr lleol, ac mae argymhellion wedi’u gwneud i sicrhau monitro a rheoli’r effaith hon yn briodol. Mewn rhai achosion, cynhaliwyd fflysio cyn samplu adweithiol/ymchwiliol, ac felly mae ymchwiliadau i achosion sylfaenol wedi’u peryglu. Mae’r ffaith bod cwmnïau Cymru ar ei hôl hi y tu ôl i dargedau’r diwydiant yn awgrymu nad yw buddsoddiad a chyflawniad presennol prosiectau y cytunwyd arnynt yn cyflawni’r newidiadau gofynnol ar gyflymder digonol.

Ym mis Ionawr 2024, torrodd sampl a gymerwyd mewn parth cyflenwi consesiynol Hafren Dyfrdwy y safon reoleiddiol ar gyfer lliw. Mae eiddo yn y parth hwn yn cael eu cyflenwi gan ffynonellau preifat unigol ac maent yn destun hysbysiad berwi dŵr parhaol (BWN). Cyflwynwyd hysbysiad rheoliad 28(4) ar 8 Tachwedd 2023 sy’n ei gwneud yn ofynnol i bob eiddo yn y parth hwn gael ei gysylltu â’r prif rwydwaith dŵr erbyn 31 Mawrth 2026. Mae’n annhebygol y bydd y BWN yn lliniaru’r risg o dorri amodau esthetig iechyd fel lliw. Felly gwnaed argymhelliad y dylid cyhoeddi cyngor rhagofalus peidio ag yfed yn dilyn torri paramedrau nad ydynt yn ficrobiolegol yn y parth cyflenwadau consesiynol.

Bu dau fethiant nicel yng Nghymru yn 2024. Priodolwyd y ddau i dapiau crôm newydd, fodd bynnag, roedd y methiant ym mharth etifeddiaeth Hafren Dyfrdwy o sampl a gymerwyd o dap ystafell gyfleustodau a ddefnyddir yn anaml. Gwnaed awgrym i adolygu’r weithdrefn dewis tapiau i sicrhau bod y samplau a gymerwyd yn gynrychioliadol o’r cyflenwad sy’n dod i mewn.

Dysgu o ddigwyddiadau

Ffeithlun digwyddiadau ansawdd dŵr

Mae Ffigur 10 yn dangos y digwyddiadau â’r sgôr uchaf yn 2024. Mae nifer fach o’r asesiadau digwyddiadau hyn yn mynd rhagddynt, felly amcangyfrifir casgliadau’r asesiad.

Ffigur 10. Mynegai Risg Digwyddiad Uchaf

Events	ERI Score
HDC – Saltney Taste & Odour	240.065
DWR – Talybont Water Treatment Works Taste and Odour	94.471
DWR – Tynywaun Water Treatment WorksTurbidity	57.096
DWR – Glascoed Taste and Odour	16.664
HDC – Newtown Lead Do Not Drink	15.03
DWR – Llanrumney Burst Main	5.972
DWR – Gilfach Fargoed Loss of Supply	4.599
DWR – Rhydlafar Burst Main	2.737
DWR – Abergavenny 3rd Party Damage	2.5
DWR – Pengarnddu Old Service Reservoir	2.09

Roedd y rhan fwyaf o’r digwyddiadau a hysbyswyd i’r Arolygiaeth yn 2024 yn fyr eu hyd, gyda 45 o’r 57 yn para llai na 72 awr. Roedd pedwar o’r digwyddiadau â’r sgôr uchaf wedi para mwy na 200 awr, sef mwy nag wyth diwrnod. Y digwyddiad â’r sgôr uchaf yn 2023 oedd digwyddiad clorad gwaith Penyball Dŵr Cymru, ac yna digwyddiad clorad arall yn ei waith Penycefn. Sgoriodd y rhain 12.294 ac 8.096 yn y drefn honno. Yn 2024, y digwyddiad â’r sgôr uchaf oedd digwyddiad blas ac arogl Saltney Hafren Dyfrdwy gyda sgôr o 240.065. Mae pum digwyddiad yn 2024 yn sgorio’n uwch na’r digwyddiad â’r sgôr uchaf yn 2023. Bydd y sgoriau uwch wedi’u hachosi gan un neu fwy o’r newidynnau ERI sy’n cynnwys y sgôr difrifoldeb, y sgôr asesu a’r effaith (y boblogaeth yr effeithir arni wedi’i lluosi â hyd y digwyddiad). Mae Ffigur 11 yn dangos ERI ar gyfer Cymru yn 2024.

Ffigur11. ERI Cymru ac ERI canolrifol

	ReturnYear	CompanyCode	ERIAll	Median	Wales	Region
0	2024	HDC	255.4426	187.9788	192.298	192.298
1	2024	DWR	187.9788	187.9788	192.298	192.298
2	2023	ALE	0	187.9788	192.298	192.298

Thema gyffredin yn 2024 oedd methiannau rhwydwaith gydag effaith gysylltiedig colli cyflenwad a/neu newid lliw ar ddefnyddwyr. Yn ardal Dŵr Cymru, er mwyn lleihau effaith colli cyflenwad, mae’r cwmni’n defnyddio cyflenwadau amgen yn gyffredin ar ffurf tanceri, i drwytho i’r rhwydwaith neu i lenwi cronfeydd dŵr gwasanaeth. Mae’r gweithgareddau hyn wedi denu argymhellion ynghylch gofynion samplu, yn enwedig bod rhaid samplu tanceri yn y man y maent yn gollwng i’r rhwydwaith.

Tabl 7. 10 digwyddiad â’r sgôr uchaf wedi’u hysbysu yn 2024

Company	Event name	Cause of event	Final event assessment	ERI score
HDC	Saltney Taste & Odour	Treatment failure upstream of final disinfection	4	240.065
DWR	Talybont WTW Taste and Odour	Raw water deterioration	4	94.471
DWR	Tynywaun WTW Turbidity	Structural failure – Treatment works	4	57.096
DWR	Glascoed Taste and Odour	Raw water deterioration	3	16.664
HDC	Newtown Lead Do Not Drink	Company communication pipe problem	4	15.03
DWR	Llanrumney Burst Main	Mains problem/ damage – Mains – Burst	3	5.972
DWR	Gilfach Fargoed Loss of Supply	Mains problem/ damage – Mains – Burst	4	4.599
DWR	Rhydlafar Burst Main	Mains problem/ damage – Mains – Burst	4	2.737
DWR	Abergavenny 3rd Party Damage	Mains problem/ damage – Mains – Damage by Third Party/Unknown	4	2.5
DWR	Pengarnddu Old SRV	Animacules	1	2.09

Colli Cyflenwad Gilfach Fargoed

Digwyddodd digwyddiad colli cyflenwad ar raddfa fawr yn dilyn byrst ar brif bibell fewnfa cronfa wasanaeth Gilfach Fargoed sy’n gwasanaethu ardal Treharris yn Ne Cymru. Roedd contractwyr y cwmni’n gweithio yn yr ardal ar y pryd i ddatgelu rhan o’r rhwydwaith dŵr gwastraff lleol. Yn ystod y cloddio hwn, difrodwyd y brif bibell haearn bwrw 24 modfedd sy’n bwydo cronfa wasanaeth Gilfach Fargoed, gan arwain at golled cyflenwad i lawr yr afon (Delwedd 6). Roedd 373 o golledion cyflenwad a 105 o gysylltiadau afliwio cysylltiedig. Atgyweiriodd y cwmni’r brif bibell a chynhaliodd samplu arolwg, modelu hydrolig, ail-barthu, cyflenwad amgen a gweithrediadau fflysio i fonitro a lliniaru’r effaith ar ddefnyddwyr. Mae’r digwyddiad yn tynnu sylw at bwysigrwydd deall a lliniaru’r risgiau a achosir gan gloddiadau wedi’u cynllunio i seilwaith cyflenwi tanddaearol hanfodol. Mae hefyd yn gwasanaethu i ddangos pwysigrwydd goruchwylio ac archwilio contractwyr i roi sicrwydd o gydymffurfiaeth â phrosesau lliniaru risg ansawdd dŵr a digonolrwydd diffiniedig yn ystod y gwaith.

Delwedd 6 – Prif bibell haearn bwrw 24 modfedd wedi torri

Blas ac Arogl Glascoed

Digwyddodd problem blas ac arogl ym mis Mai 2024 a oedd yn gysylltiedig â threiddiad 2-methyl isoborneol (MIB) yng ngwaith Glascoed. Nid oes unrhyw amsugnwyr carbon wedi’i actifadu gronynnog (GAC) pwrpasol ar y safle, ond mae’r cyfrwng hwn wedi’i ymgorffori yn system CoCoDAFF y safle. Cychwynnodd y cwmni fentrau dosio carbon wedi’i actifadu â phowdr ac ailgyflunio dŵr crai a dŵr wedi’i drin i ddileu a/neu wanhau crynodiadau MIB a fflysio i liniaru’r effaith ar ddefnyddwyr. Derbyniwyd cyfanswm o 14 o gysylltiadau defnyddwyr mewn perthynas â’r digwyddiad. Adolygwyd y sbardunau crynodiad blas ac arogl ar gyfer ymyriadau gweithredol ac ymchwiliad yn dilyn canfyddiadau mewn gwahanol bwyntiau proses gan y cwmni a chrëwyd cynllun gweithredu newydd penodol i’r safle. Nodwyd y gostyngiad yn effeithlonrwydd dileu blas ac arogl trwy orlwytho’r carbon wedi’i actifadu gronynnog o fewn system CoCoDAFF y safle gyda chlystyru ceulydd fel ffactor sy’n cyfrannu. Mae darparu dosio asid i hwyluso gostyngiad yn y dos ceulydd wedi’i gynllunio i fynd i’r afael â hyn. Mae’r digwyddiad yn tynnu sylw at bwysigrwydd darparu a rheoli capasiti trin cyfansoddion blas ac arogl. Mae hefyd yn dangos y gofyniad i ymyrryd gyda chamau gweithredol priodol, megis cychwyn dosio PAC, cyn gynted â phosibl yn dilyn canfod cysylltiadau blas ac arogl a/neu gynnydd mewn crynodiad cyfansoddion.

Byrst ym mhrif bibell Rhydlafar

Arweiniodd byrst mewn prif bibell haearn bwrw 18 modfedd ar allfa cronfa wasanaeth Radyr yng Nghaerdydd, a oedd yn gysylltiedig â difrod a achoswyd gan symudiad tir ar ôl glaw trwm, at golli cyflenwad a newid lliw gan effeithio ar 4,723 o eiddo defnyddwyr ar 18 Hydref 2024. Cynhaliwyd gweithrediadau ail-barthu a chyflenwi amgen i adfer cyflenwadau. Canfuwyd metelau uchel mewn sawl sampl arolwg gan gynnwys pwynt llenwi tancer a saith sampl a gymerwyd o danceri gweithredol a dynnwyd allan o wasanaeth mewn ymateb. Anogir cwmnïau i gyfeirio at ofynion rheoliad 6 ac ystyried effaith gweithrediadau o’r fath ar ansawdd dŵr y tancer a’r rhwydwaith lleol i fyny/i lawr yr afon ym mhwyntiau llenwi a thrwytho’r tanceri.

Y Barri – Peidiwch ag Yfed

Ym mis Chwefror 2024, adroddodd cyswllt defnyddiwr o Ganolfan Hamdden y Barri am arogl cemegol cryf ac adroddiadau am salwch gan ddefnyddwyr. Mewn ymateb, cyhoeddodd y cwmni gyngor rhagofalus i beidio ag yfed ar ddiwrnod y ddealltwriaeth. Yn ystod ymchwiliad yn ystod archwiliad Rheoliadau Cyflenwad Dŵr (Ffitiadau Dŵr) 1999 (archwiliad ffitiadau) ar yr un diwrnod ac arolygon samplu dilynol, nodwyd halogiad ag atalyddion cyrydiad trwy gysylltiad croes â system wresogi’r safle. Cyhoeddodd y cwmni hysbysiad adran 75 Deddf Diwydiant Dŵr 1991 (y Ddeddf) i unioni’r diffygion plymio cyn ail-samplu a diddymu’r hysbysiad peidio ag yfed. Atgoffir cwmnïau o’u dyletswydd o dan reoliad 21 i gymryd camau ymchwilio a gorfodi, lle bo’n briodol, i atal torri rheolau ffitiadau dŵr rhag digwydd eto sydd wedi arwain at gyflenwi dŵr afiach o fewn adeilad cyhoeddus. Mae hyn yn cynnwys torri rheolau ffitiadau dŵr eto yn yr eiddo dan sylw yn ogystal ag mewn adeiladau eraill lle mae gwaith wedi’i wneud neu y gellid ei wneud, er enghraifft lle mae contractwr trydydd parti yn gyfrifol am waith plymio ar draws sawl adeilad cyhoeddus. Dylid cofnodi pob achos o droseddau, ymchwiliadau i droseddau a gwneud penderfyniadau ynghylch dilyn erlyniad neu beidio yn systemau’r cwmni.

Afloywder Tynywaun

Ar ddiwedd mis Tachwedd 2024, profodd cymoedd De Cymru gyfnod sylweddol o law yn ystod Storm Bert gyda chyfwerth â mis o law yn disgyn yn Nhreherbert o fewn cyfnod o 48 awr rhwng 22 a 24 Tachwedd 2024. Cofnododd y mesurydd glaw yng ngwaith Tynywaun, sy’n bwydo ardal Treherbert, 172 mm o law yn ystod y cyfnod hwn. Yn ystod noson 23 Tachwedd 2024, dechreuodd afloywder dŵr terfynol Tynywaun godi ac yna rhagori ar 1 NTU tra bod yr holl dueddiadau ansawdd dŵr i fyny’r afon yn foddhaol. Roedd y safle’n rhedeg ar gapasiti cam diheintio is oherwydd bod adran o’r tanc cyswllt dosbarthu allan o gyflenwad i’w archwilio ar y pryd. Nododd y gweithredwyr ollyngiad i adran y tanc cyswllt byw trwy gymal wedi’i ddifrodi a gwnaed penderfyniad i gyhoeddi hysbysiadau berwi dŵr i 28,525 o ddefnyddwyr yn y parth i lawr yr afon. Profodd arolygon sampl dilynol yn foddhaol o ran cydymffurfiaeth microbiolegol, gan gynnwys samplu Cryptosporidium o’r gwaith i eiddo defnyddwyr. Er bod cyfathrebiadau electronig wedi’u gwneud yn amserol, roedd cyfyngiadau amser gwaith y cwmni cludo nwyddau a gontractiwyd yn golygu bod yr hysbysiadau berwi dŵr wedi’u danfon at ddefnyddwyr ddau i dri diwrnod ar ôl i’r penderfyniad hwn gael ei wneud. Parhaodd y cyngor hwn nes bod gwaith adfer wedi’i gwblhau ar adran y tanc cyswllt allan o gyflenwad, ei fod wedi’i ddychwelyd i’r cyflenwad a bod canlyniadau sampl boddhaol parhaus wedi’u cael. Ni chynhwysodd y cwmni ddadansoddiadau ar gyfer rhai paramedrau atodlen 1 megis hydrocarbonau a phlaladdwyr mewn samplu arolwg yn seiliedig ar asesiad risg digwyddiad dalgylch. Lle mae amheuaeth neu gadarnhad bod dŵr wyneb yn mynd i mewn i strwythurau dal dŵr wedi’i drin, anogir cwmnïau i wirio unrhyw asesiadau risg cysylltiedig ar gyfer paramedrau atodlen 1 trwy samplu adweithiol priodol. Mae’r digwyddiad hwn hefyd yn tynnu sylw at bwysigrwydd cynllunio wrth gefn gofalus i lywio ymyriadau amserol rhag ofn methiant asedau prosesau diheintio annibynnol. Mae hefyd yn dangos pwysigrwydd gweithgaredd archwilio a chynnal a chadw rheolaidd i sicrhau cyfanrwydd asedau diheintio a dal dŵr wedi’i drin.

Hysbysiadau berwi dŵr y Fenni

Yn ystod ymateb ymchwiliol i gyswllt ansawdd dŵr defnyddwyr o ardal Pwll Glo Fforest ger y Fenni, dangosodd samplau adweithiol o eiddo lleol halogiad microbiolegol eang. Cyhoeddwyd cyfres o hysbysiadau berwi dŵr mewn ymateb i’r canlyniadau hyn. Nodwyd cymysgedd o drefniadau cyflenwi gydag eiddo’n amrywiol ar gyflenwadau preifat pwrpasol, cyfuniad o gyflenwadau cyhoeddus a phreifat (byw a datgysylltiedig) a chyflenwad cyhoeddus yn unig. Roedd yr eiddo ar gyflenwad cyhoeddus yn cael eu bwydo o brif bibell allfa dwll mawr hanesyddol ar gyfer gwaith i fyny’r afon a oedd wedi’i ddadgomisiynu yn 2003. Roedd llif, trosiant, clorin rhydd a phwysau yn yr ardal o’r cyflenwad llif sydd bellach wedi’i wrthdroi, yn isel. Roedd y gweithfeydd a ddadgomisiynwyd i fyny’r afon wedi’u hynysu trwy falfio yn 2003, ond gadawyd rhan lonydd 1.4 km gysylltiedig o’r brif bibell ar uchder uwch na’r eiddo dan sylw, gan greu’r potensial ar gyfer cynyddu pwysedd. Nodwyd gollyngiadau ar y brif bibell lonydd hon a gosodwyd bwlch aer yn union i lawr yr afon o’r eiddo olaf ar y system i ynysu’r rhan hon o’r brif bibell oddi wrth y cyflenwad yn ystod yr ymateb i’r digwyddiad hwn. Nid yw’r cwmni wedi gallu profi achos pendant dros y digwyddiad ac mae wedi cymryd camau i wella trosiant y rhwydwaith lleol a chlorin rhydd. Mae’r ymchwiliad i’r digwyddiad hwn yn dangos pwysigrwydd cynllunio datgomisiynu asedau cyflenwi i sicrhau nad yw risgiau i ansawdd dŵr y rhwydwaith lleol yn cael eu cyflwyno.

Blas ac arogl Saltney

Yn dilyn digwyddiad halogiad ar lednant o Afon Dyfrdwy, torrodd y cyfansoddyn 2-isopropyl-3-methoxypyrazine drwy’r driniaeth yng ngwaith derbyn Hafren Trent. Arweiniodd hyn at ddigwyddiad blas ac arogl i lawr yr afon ym mharthau ansawdd dŵr Cymru a Lloegr yng Nghaer. Cyrhaeddwyd y sbardun adrodd digwyddiad cyswllt defnyddwyr ar gyfer ardal gysylltiedig yn hydrolig ym mharthau ansawdd dŵr Hafren Dyfrdwy a Hafren Trent i fyny’r afon, ond codwyd hysbysiad o ddigwyddiad i’r awdurdodau perthnasol ar gyfer ardal Hafren Trent yn unig. Arweiniodd y toriad hwn o ofynion rheoliad 35(6) at gyhoeddi llythyr rhybudd i’r cwmni i atal ailadrodd. Atgoffir cwmnïau, er mwyn cydymffurfio â gofynion rheoliad 35, y dylid adrodd i’r awdurdodau perthnasol am ddigwyddiadau ansawdd dŵr sy’n digwydd, neu sy’n debygol o ddigwydd, ar ddwy ochr ffin cyflenwad swmp. Dylid manylu ar y cysylltiad â’r digwyddiad i fyny’r afon hefyd yn nhestun hysbysu’r digwyddiad ar gyfer yr ardal a gyflenwir yn swmp. Mae rhagor o fanylion am y digwyddiad hwn a effeithiodd ar dri chwmni dŵr yn adran blas ac arogl yr adroddiad hwn.

Plwm y Drenewydd

Ar 12 Ebrill 2024, cymerodd Hafren Dyfrdwy sampl ymchwiliol plwm mewn tap defnyddiwr, gyda chanlyniadau cyn ac ar ôl fflysio o 688 µg/L a 20.21 µg/L, yn y drefn honno. Gan fod y canlyniadau ar ôl fflysio uwchlaw 10 µg/L, ymatebodd y cwmni drwy roi cyngor peidio ag yfed i bedwar eiddo ar gyflenwad a rennir tra bod y gwasanaethau plwm ar ddwy ochr ffin yr eiddo wedi’u disodli a chymerwyd ail-samplau boddhaol.

Fodd bynnag, roedd y cwmni wedi samplu’r eiddo hwn o’r blaen ym mis Gorffennaf ac Awst 2022, ar gais y defnyddiwr. Ym mis Awst 2022, roedd y canlyniad plwm cyn fflysio yn 4,885 µg/L, bron i bum cant gwaith yn fwy na’r safon plwm o 10 µg/L. Roedd aliquot wedi’i hidlo o’r sampl hon, a’r canlyniad fflysio ill dau islaw 10 µg/L. Cyhoeddwyd cyngor fflysio mewn ymateb gydag un llythyr i bob eiddo ar y cyflenwad a rennir; ni chafodd eiddo eu samplu eto na derbyn ymchwiliad i bibell gyflenwi tan fis Ebrill 2024. Ar ben hynny, yn ystod yr ymchwiliad canfuwyd bod y parth ansawdd dŵr lle’r oedd yr eiddo hyn wedi’u lleoli wedi’i ail-barthu i gyflenwad nad oedd wedi derbyn ddosio ffosffad. Rhestrwyd dosio ffosffad fel mesur rheoli ar gyfer plwm yn asesiad risg y cwmni. Roedd yr ail-barthu hwn wedi digwydd cyn y samplu yn 2022 ac ni chafodd ei wrthdroi tan fis Tachwedd 2023 ac roedd yn cynrychioli cyfnod sylweddol pan oedd y rheolaeth hon yn absennol. Atgoffir cwmnïau y dylid mesur crynodiadau plwm fel cyfanswm y plwm. Anfonwyd llythyr rhybuddio at y cwmni gyda sancsiynau pellach yn cael eu hystyried rhag ofn y bydd digwyddiadau o’r natur hon yn digwydd dro ar ôl tro.

Llanrhymni

Ym mis Chwefror 2024, bu byrst mewn prif bibell ddŵr 15 modfedd Dŵr Cymru a oedd yn cyflenwi sawl ardal yng Nghaerdydd. I ddechrau, collwyd cyflenwad i dros 10,000 o eiddo, fodd bynnag, llwyddodd y cwmni i adfer neu gynnal cyflenwad pibellau i 4,095 o’r eiddo hyn trwy ail-barthu ac i 1,187 o eiddo pellach trwy ddefnyddio tanceri. Defnyddiwyd dau dancer ar bymtheg yn ystod y digwyddiad, a nodwyd problemau gyda chydymffurfiaeth y cwmni â rheoliad 6, gyda dau dancer symudol heb eu samplu ar ddechrau’r dosbarthu ac yn hytrach yn cael eu samplu’r diwrnod canlynol, gydag un o’r samplau hyn yn torri’r crynodiad rhagnodedig ar gyfer haearn. Lleolwyd y pwynt byrstio o fewn pum metr i gwrs dŵr, atgyweiriwyd ac ail-lenwyd y brif bibell. Derbyniodd y cwmni 12 galwad ynghylch ansawdd dŵr dros ddau ddiwrnod, a nododd saith ohonynt ddŵr wedi’i afliwio. Derbyniodd y cwmni hefyd 146 o gysylltiadau yn nodi nad oedd dŵr yno.

Difrod trydydd parti yn y Fenni

Ym mis Ebrill 2024, achoswyd difrod sylweddol i falf aer ar brif bibell ddŵr pwysedd uchel 12 modfedd oedd yn bwydo tref y Fenni gan offer aredig amaethyddol a oedd yn cael ei ddefnyddio mewn cae ger y dref. Torrwyd pibellwaith y falf aer wrth y cysylltiad T â’r brif bibell ddŵr gan achosi methiant trychinebus (Delweddau 7 ac 8). Arweiniodd hyn at golled sylweddol mewn cyflenwad a digwyddiad newid lliw ar draws ardal y Fenni i lawr yr afon. Ynysodd ac atgyweiriodd y cwmni’r asedau a ddifrodwyd, darparodd gyflenwadau amgen a chynhaliodd samplu arolwg i fonitro a lliniaru’r effaith ar ddefnyddwyr. Arweiniodd effaith sgwrio’r digwyddiad ar y rhwydwaith lleol at godiadau byrhoedlog mewn manganîs mewn asedau ac eiddo i lawr yr afon. Mae gan y cwmni hysbysiad rheoliad 28(4) ar waith yng ngwaith Talybont i fyny’r afon i wella tynnu manganîs ac mae ganddo raglenni fflysio rhwydwaith ar gyfer tynnu gwaddod. Mae rhaglen gyflyru prif bibell ddŵr Talybont hefyd wedi’i chynllunio ar ôl cwblhau gwelliannau tynnu manganîs yn y gweithfeydd. Mae’r cynnydd hwn mewn manganîs yn tynnu sylw at bwysigrwydd gweld risgiau i ansawdd dŵr o ran y system gyflenwi gyfan, o’r dalgylch i’r defnyddiwr, er mwyn galluogi ymyriadau gwybodus mewn mannau critigol i wneud y mwyaf o’r budd. Ni chafodd y falf aer dan sylw ei dosbarthu fel falf gritigol ac felly nid oedd yn destun archwiliadau arferol. Anogir cwmnïau i sicrhau bod archwiliadau, gwasanaethu, asesu risg a chamau lliniaru sy’n ymwneud â falfiau aer, gan gynnwys asesu’r risg o ddifrod posibl a achosir gan drydydd partïon, ar brif bibellau dŵr critigol fel hyn yn cael eu cwblhau’n rheolaidd.

Delwedd 7 ac 8 – Falf aer wedi’i difrodi wedi’i lleoli mewn cae

Hen Gronfa Ddŵr Gwasanaeth Pengarnddu

Mae hen gronfa ddŵr wasanaeth Pengarnddu Dŵr Cymru yn danc un adran, a adeiladwyd ym 1915 ac mae’n ased hanfodol i gyflenwi dŵr i ardal Merthyr Tudful. Yn wreiddiol, tanc agored ydoedd, ond ychwanegwyd to tua 40-50 mlynedd yn ôl. Nid oes unrhyw gofnod bod y tanc hwn erioed wedi cael ei ddraenio a’i archwilio ac nid yw’r cwmni wedi gallu tynnu’r tanc o’r cyflenwad i gwblhau’r gwaith hwn, gan y byddai hyn yn effeithio ar gyflenwadau i lawr yr afon. Adroddwyd am dorriadau colifform sengl yn y gronfa ddŵr wasanaeth hon ym mis Rhagfyr 2021 a mis Tachwedd 2023, ac ni chafodd y ddau ohonynt eu hymchwilio’n llawn gan na ellid ynysu’r tanc na’i archwilio’n fewnol. Yn 2018, cyflwynodd yr Arolygiaeth hysbysiad (DWR-2018-00002) i’r cwmni i adeiladu cronfa ddŵr wasanaeth newydd i gyflenwi ardal Merthyr Tudful, a chwblhawyd y gwaith hwn yn 2023. Yn 2022, cyflwynodd yr Arolygiaeth hysbysiad (DWR-2021-00002) i archwilio pob cronfa ddŵr a thanc gwasanaeth nad oeddent wedi’u harchwilio yn y 10 mlynedd blaenorol, ac roedd hyn yn cynnwys hen gronfa ddŵr wasanaeth Pengarnddu. Ym mis Medi 2023, daethpwyd â’r gronfa ddŵr wasanaeth newydd, Pengarnddu rhif 3, i gomisiwn, gan ganiatáu i waith ddechrau ar hen gronfa ddŵr wasanaeth Pengarnddu fel y gellid ei thynnu o’r cyflenwad heb effeithio ar ddefnyddwyr. Tynnwyd y tanc o’r cyflenwad yn llwyddiannus ym mis Mehefin 2024, cafodd ei ddraenio a chynhaliwyd archwiliad mewnol llawn. Wrth gwblhau’r archwiliad mewnol, nodwyd llawer iawn o falurion ar lawr y tanc (Delweddau 9, 10, 11 a 12), a phan gafodd ei archwilio, darganfuwyd gweddillion ysgerbydol anifail wedi’u hymgorffori yn y gwaddod hwn

Delweddau 9, 10, 11 a 12 – Lluniau o falurion a welwyd ar waelod hen gronfa ddŵr gwasanaeth Pengarnddu

Felly, adroddwyd hyn i’r Arolygiaeth fel digwyddiad ansawdd dŵr. Gan fod y tanc eisoes wedi’i ynysu, roedd unrhyw risg a oedd yn peri i’r cyhoedd eisoes wedi’i dileu ar y pwynt hwnnw. Dadansoddwyd y gweddillion yn y labordy a chanfuwyd mai ci domestig ydoedd. O gyflwr y gweddillion hyn, credwyd eu bod wedi bod yno am gyfnod hir (Delweddau 13 a 14).

Images 13 and 14 Skeletal remains of a dog

Oherwydd y gwaith adfer helaeth sydd ei angen i ddod â’r tanc hwn i safon foddhaol, mae’r gwaith hwn yn dal i fynd rhagddo, ac mae’r ased hwn yn parhau i fod allan o gyflenwad.

Mae’r achos hwn yn tynnu sylw at bwysigrwydd archwilio a chynnal a chadw cronfeydd dŵr a thanciau gwasanaeth yn rheolaidd, gan gynnwys cynnal y gallu i dynnu’r asedau hyn o’r cyflenwad pan fo angen. Dylai cwmnïau adolygu eu trefniadau cyflenwi yn rheolaidd i sicrhau bod newidiadau i’r galw yn cael eu hystyried yn eu hasesiadau risg ac wrth gynllunio ar gyfer arolygiadau.

Treforys

Ym mis Mehefin 2024, adroddodd defnyddiwr Dŵr Cymru am flas ac arogl “carthion” a “ffiaidd” yn eu cyflenwad. Aeth arolygydd cwmni i’r eiddo’r un diwrnod a sylwi ar arogl, ond ni wnaeth ei ddisgrifio fel “carthion”; ni chynhaliwyd cysylltiad â gwyddonydd ansawdd dŵr ac ni chyhoeddwyd cyngor cyfyngu defnydd rhagofalus ar yr adeg hon. Cymerwyd samplau y diwrnod canlynol gyda chanlyniadau’n dangos bod Clostridium perfringens tybiedig yn bresennol, a chyhoeddwyd rhybudd peidio ag yfed, ddau ddiwrnod ar ôl yr alwad gychwynnol. Canfu archwiliad dilynol o ffitiadau dŵr y cwmni wiwer farw yn nhanc dŵr poeth heb ei orchuddio’r defnyddiwr (Delwedd 15), ac ar yr adeg hon cyhoeddwyd rhybudd peidio â defnyddio a arhosodd yn ei le nes bod y gwaith adfer wedi’i gwblhau.

Delwedd 15 – Gwiwer mewn tanc dŵr poeth

Yn yr achos hwn, collwyd y cyfle i gyfyngu ar ddefnydd i’r defnyddwyr ar y diwrnod cyntaf. Mewn ymateb, diweddarodd y cwmni weithdrefnau i sicrhau y byddai angen i arolygwyr a oedd yn nodi arogleuon annormal mewn tapiau defnyddwyr (ond heb gadarnhau’r disgrifiad o’r garthffosiaeth) drafod eu harsylwadau gyda gwyddonydd ansawdd dŵr i benderfynu a ddylid cyhoeddi cyfyngiad rhagofalus ar ddefnydd tra bod yr ymchwiliad yn mynd rhagddo.

Yn 2024, adroddodd Dŵr Cymru am ddau ddigwyddiad gydag achos sylfaenol a benderfynwyd fel defnyddwyr yn cysylltu cyflenwadau dŵr preifat yn gorfforol â’r prif gyflenwad yn eu hadeiladau. Yn y ddau achos, arweiniodd pwysedd uwch yn y cyflenwad dŵr preifat ynghyd ag absenoldeb amddiffyniad ôl-lif at halogiad lleol yn y prif rwydwaith cyhoeddus. Datgelwyd y troseddau hyn fel rhan o arolygiadau ffitiadau dŵr adweithiol y cwmni, ac yn dilyn yr arolygiadau hyn hysbysodd y cwmni’r awdurdod lleol fel rheoleiddwyr cyflenwadau dŵr preifat.

Llanelwy – Peidiwch ag Yfed

Ym mis Medi 2024, cysylltodd defnyddiwr yn Llanelwy, Sir Ddinbych, â Dŵr Cymru i roi gwybod am arogl tebyg i betrol yn eu dŵr yfed. Cynhaliwyd ymchwiliad gan y cwmni a nododd grynodiadau uchel o gyfansoddion hydrocarbon, sy’n dynodi halogiad hydrocarbon aromatig polysyclig (PAH) yn y cyflenwad i’r eiddo oedd yn cwyno ac un eiddo cyfagos. Roedd y cyflenwad o eiddo cyfagos eraill ar yr un brif bibell yn foddhaol.

Mae halogiad PAH yn y cyflenwad dŵr yn brin, a phan fydd yn digwydd, fel arfer fe’i canfyddir ei fod yn cael ei achosi gan leinin col-tar prif bibellau dŵr haearn, ynghyd â llif isel iawn. Yn yr achos hwn fodd bynnag, nodwyd bod y ffynhonnell yn debygol o fod o bolyn telegraff wedi’i drin a leolir yng nghyffiniau’r pibellau cyflenwi i’r ddau eiddo yr effeithiwyd arnynt a thrawstiau rheilffordd wedi’u trin yn yr un modd a ddefnyddir mewn planwyr ar ymyl y glaswellt y tu allan i’r ddau eiddo. Cadarnhaodd samplau pridd o amgylch y ffynonellau hyn halogiad â chyfansoddion PAH tebyg (Delweddau 16 a 17). Roedd darn bach o bibell gyswllt plastig glas yn cysylltu’r eiddo â’r brif bibell yn rhedeg ger polyn y telegraff ac o dan y planwyr, ac mae hon bellach wedi’i disodli. Canfuwyd bod gweddill y bibell gyflenwi wedi’i gwneud o bibell rwystr. Yn ystod yr ymchwiliad, rhoddwyd hysbysiad cyfyngu defnydd i’r ddau eiddo nes bod y rhan o’r bibell blastig wedi’i disodli, a bod samplau boddhaol wedi’u cael.

Delwedd 16 – Cloddio pibell gyswllt (mewn dwythell cebl las) a phrif bibell

Delwedd 17 – Planwyr gyda chyffiniau trawst yn yr ymyl glaswellt y tu allan i’r eiddo yr effeithir arnynt

Roedd y cwmni wedi derbyn cwyn debyg yn flaenorol yn 2020 o’r un eiddo, fodd bynnag, ni wnaeth yr ymchwiliad a gynhaliwyd ar y pryd nodi’r achos yn gywir a chaewyd yr ymchwiliad yn gynamserol, gan adael y defnyddiwr mewn perygl o yfed dŵr afiach. Ers hynny, mae’r cwmni wedi derbyn ymrwymiad gan yr Arolygiaeth, ar gyfer Ymchwiliadau rheoliad 18 (DWR 2022-00002), ac yn dilyn hyn, hysbysiad rheoliad 28(4) (DWR 2024-00007), hefyd ar gyfer ymchwiliadau rheoliad 18. Mae’r weithdrefn ar gyfer ymchwilio i gwynion am flas ac arogl naws petrol wedi’i hadolygu a’i diweddaru, felly roedd yr ymchwiliad yn 2024 yn llawer mwy cynhwysfawr a chadarn, gan ganiatáu i’r cwmni nodi a datrys y mater i’r defnyddwyr.

Cysylltiadau defnyddwyr

Derbynioldeb dŵr

Cafodd derbynioldeb dŵr yfed ei restru gan ddefnyddwyr fel eu blaenoriaeth uchaf a gall sawl ffactor effeithio arno gan gynnwys ei ymddangosiad, er enghraifft, afliwio neu awyru, neu’r blas a/neu’r arogl. Mae’r rhan fwyaf o gwynion derbynioldeb yn cael eu hachosi gan afliwio du, brown neu oren dŵr a achosir gan grynodiadau uwch o manganîs, haearn ac alwminiwm.

Er yn anaml y bydd y metelau hyn mewn crynodiad sy’n niweidiol i iechyd, gallant ac maent yn achosi gwrthod dŵr yn eang yn seiliedig ar ymddangosiad. Disgwyliad a blaenoriaeth defnyddiwr yw i’w dŵr fod yn lân ac yn ddiogel, ac felly, mae digwyddiadau sy’n achosi afliwio yn aflonyddgar iawn i ddefnyddwyr gyda’r gostyngiad anochel mewn hyder sy’n dilyn. Mae’r Arolygiaeth yn cymryd y digwyddiadau hyn o ddifrif iawn ac mae gan lawer o gwmnïau hysbysiadau rheoliad 28(4) ar waith i ganolbwyntio ar achosion sylfaenol afliwio. Ym mis Chwefror 2024, cyhoeddodd yr Arolygiaeth Lythyr Gwybodaeth 01-2024 Darpariaeth Flynyddol o Wybodaeth ar Gysylltiadau Defnyddwyr, a oedd yn nodi gofynion newydd i gwmnïau adrodd lefel fwy o fanylder ar eu cysylltiadau defnyddwyr a oedd yn cynnwys y gofynion ychwanegol canlynol:

Cyfeirnod unigryw ar gyfer pob cyswllt;
Manylion yr ardal fesurydd dosbarth y mae’r cyswllt wedi’i leoli ynddi;
Dyddiad ac amser y cyswllt;
Cyfeirnod grid cenedlaethol (dwyrain a gogleddol) lleoliad y cyswllt;
Modd y cyswllt;
A yw’r cyswllt yn ailadrodd o fewn cyfnod treigl o 12 mis (hynny yw digwyddiad newydd neu ‘achos’ o broblem debyg gan yr un defnyddiwr);
ac os yw’r cyswllt yn gysylltiedig â digwyddiad hysbysadwy, a rhif cyfeirnod y digwyddiad sy’n gysylltiedig ag ef.

Mae gwybodaeth ynghylch cysylltiadau lluosog, er enghraifft os yw defnyddiwr yn adrodd mwy nag un pryder ynghylch ansawdd dŵr yfed yn ystod cyswllt, hefyd yn cael ei chofnodi.

Y data a gyflwynwyd gan gwmnïau yn 2025, sy’n cwmpasu 2024, yw’r cyflwyniad cyntaf i gynnwys y data ychwanegol hwn, felly nid yw cymariaethau uniongyrchol o flwyddyn i flwyddyn ar gyfer y data newydd yn bosibl eto. Er mwyn cynnal parhad set ddata gymharol a monitro perfformiad a chynnydd y diwydiant, dim ond cysylltiadau cynradd a dim cysylltiadau digwyddiadau sydd wedi’u defnyddio wrth adrodd data derbynioldeb ar gyfer 2024.

Yng Nghymru yn 2024 roedd 9,950 o gysylltiadau defnyddwyr ynghylch derbynioldeb dŵr yfed, a adroddwyd i gwmnïau yn gyfan gwbl neu’n bennaf yng Nghymru. Mae hwn yn gyfradd o 3.02 fesul 1,000 o’r boblogaeth. Mae Tabl 8 yn dangos nifer y cysylltiadau a dderbyniwyd ar gyfer pob math o gŵyn ar gyfer cwmnïau Cymru, gyda chysylltiadau yn ymwneud â dŵr wedi’i afliwio (brown, oren, du) yn rheswm mwyaf cyffredin:ies, with contacts relating to discoloured water (brown, orange, black) being the most common reason.

Tabl 8. Cwynion ynghylch ansawdd dŵr yng Nghymru, 2024

Category	Contacts
Appearance – Brown Black Orange	5,624
Taste / Odour – Other	741
Appearance – White Air	733
Taste / Odour – Chlorine	533
Drinking water quality concern – Lead and Analysis	504
Illness – Gastroenteritis	377
Appearance – Particles	314
DWQ Concern – Incident Related	311
Appearance – General Conditions	209
Taste Odour – Earthy Musty	209
Appearance – White Chalk	134
Illness – Skin	76
Appearance – Blue Green	66
Illness – Oral	34
Taste / Odour – Petrol Diesel	28
Illness – Medical Opinion	26
Appearance – Animalcules	18
Drinking water quality concern – Lifestyle	9
Drinking water quality concern – Pets Animals	4
Drinking water quality concern – Campaign	0

Dŵr wedi’i afliwio

Mae’r Arolygiaeth yn adolygu data cyswllt defnyddwyr ar gyfer cysylltiadau dŵr wedi’i afliwio yn flynyddol. Caiff cwmnïau y mae eu perfformiad yn waeth na chyfartaledd y diwydiant eu hymchwilio, a chymerir camau gorfodi lle bo angen. Mae gan Dŵr Cymru hysbysiad ar draws y cwmni ers 2022, gyda chwe hysbysiad parth unigol yn weddill o AMP7. Ystyrir perfformiad afliwio ar draws y cwmni wrth gyflwyno hysbysiadau, yn ogystal â pherfformiad parth cyflenwi dŵr unigol. Pan gânt eu cwblhau, bydd yr offerynnau cyfreithiol hyn yn gwella ansawdd dŵr i ddefnyddwyr a gyflenwir yn yr ardaloedd hyn.

Mae nifer y cysylltiadau sy’n adrodd am ddŵr wedi’i afliwio (brown, oren neu ddu) ar draws y diwydiant (Lloegr a Chymru) dros y blynyddoedd diwethaf wedi bod yn gostwng, fodd bynnag, mae 2024 wedi gweld dirywiad bach ar berfformiad y flwyddyn flaenorol (Ffigur 12). Yng Nghymru, roedd y gyfradd hefyd yn gymharol sefydlog, ond mae hefyd wedi gweld dirywiad yn 2024, o 1.58 o gysylltiadau fesul 1000 o’r boblogaeth yn 2023 i 1.70 o gysylltiadau fesul 1,000 o’r boblogaeth yn 2024.

Ffigur 12. Cyfraddau afliwio cwmnïau a diwydiannau Cymru dros y blynyddoedd

Year	Appearance – Brown black orange Rate, for Wales	Industry average
2015	2.14	0.78
2016	2.30	0.79
2017	2.14	0.72
2018	2.26	0.70
2019	1.83	0.62
2020	1.77	0.61
2021	1.54	0.54
2022	1.59	0.50
2023	1.58	0.47
2024	1.70	0.49

The chart shows the industry average discolouration rate (for contacts per 1000 population) for the past 10 years (between 2014 and 2023). The Industry has made a steady improvement over the years, from 0.85 contacts per 1000 population in 2014, to 0.47 contacts per 1000 population in 2023. The picture in Wales is somewhat worse, although still improving, from 2.33 in 2014 to 1.58 in 2023.

Mae cyfradd 2024 o 1.7 fesul 1000 o’r boblogaeth yng Nghymru yn sylweddol uwch na chyfartaledd y diwydiant o 0.49. O’r cysylltiadau hynny yng Nghymru, mae 98.56% gan ddefnyddwyr a wasanaethir gan Dŵr Cymru, sy’n parhau i fod y cwmni sy’n perfformio waethaf yn y diwydiant o ran afliwio (Ffigur 13).

Ffigur 13. Cyfradd cysylltiadau afliwio yn ôl cwmni yn 2024 (ac eithrio Ynysoedd Sili a chwmnïau mewnosodedig)

The graph shows the discolouration rate for companies in England and Wales in 2024. Dŵr Cymru Welsh Water has the highest rate and is the worst performer in the industry. Hafren Dyfrdwy remains below the industry average and sits in 11th place.

Company	Company Discolouration Rate 2024	Industry Average
	2.79	0.49
DWR	1.80	0.49
	1.27	0.49
	0.69	0.49
	0.57	0.49
	0.57	0.49
	0.51	0.49
	0.45	0.49
	0.44	0.49
	0.43	0.49
	0.43	0.49
HDC	0.38	0.49
	0.34	0.49
	0.25	0.49
	0.15	0.49
	0.14	0.49
	0.12	0.49
	0.10	0.49
	0.07	0.49
Industry Average	0.49

Wales Average	1.70

Mae Ffigur 13 yn dangos safle cwmnïau Cymru dros y diwydiant cyfan o ran perfformiad cyswllt afliwio yn 2024.

Mae cyfradd cyswllt Hafren Dyfrdwy, a oedd wedi bod yn dangos gwelliant, wedi aros yn ei hunfan yn ystod y blynyddoedd diwethaf (Ffigur 14). Mae cyfradd y cwmni yn parhau i fod o dan gyfartaledd y diwydiant.

Ffigur 14. Cyfradd y cysylltiadau afliwio ar gyfer Hafren Dyfrdwy

Hafren Dyfrdwy Discolouration Contact Rate per 1,000 population. The discolouration contact rate for Hafren Dyfrdwy shows an overall improvement from 0.61 in 2020 to 0.38 in 2024.

Year	Appearance – Brown black orange Rate	Industry
2020	0.61	0.60
2021	0.68	0.54
2022	0.41	0.50
2023	0.36	0.47
2024	0.38	0.49

Ffigur 15. Cyfradd y cysylltiadau afliwio yn Dŵr Cymru

Dŵr Cymru Welsh Water Discolouration Contact Rate per 1,000 population

Year	Appearance – Brown black orange rate	Industry
2020	1.85	0.60
2021	1.60	0.54
2022	1.67	0.50
2023	1.66	0.47
2024	1.80	0.49

Mae Dŵr Cymru yn parhau i fod yn eithriad yn y diwydiant ac wedi gweld dirywiad yn eu perfformiad yn 2024. Cafodd Dŵr Cymru nifer o hysbysiadau afliwio penodol i barth a hysbysiad cwmni-gyfan ar gyfer afliwio. Mae tri o’r hysbysiadau penodol i barth wedi’u gohirio i AMP8. Cyflwynwyd yr hysbysiad cwmni-gyfan yn 2022 gyda tharged o 1.4 cyswllt fesul 1,000 o’r boblogaeth i’w gyflawni erbyn diwedd AMP7. Mae Ffigur 16 yn dangos nad oedd y cwmni wedi cyrraedd y targed hwn. Pan oedd arwydd cynnar na fyddai’r targed hwn yn cael ei gyrraedd, ymgysylltodd yr Arolygiaeth â’r cwmni i ddeall yn well pam roedd y cwmni’n credu mai dyma’r achos trwy werthuso’n feirniadol sut y penderfynodd y cwmni ar ei gyflawniadau a’r effaith ganlyniadol. Roedd rhan o’r hysbysiad parhaus hwn yn cynnwys gosod targed newydd ar gyfer diwedd AMP8 gan ddefnyddio’r un fethodoleg â’r un ar gyfer targed AMP7. Targed newydd y cwmni yw 1.08 cyswllt fesul 1,000 o’r boblogaeth.

Blas ac arogl

Yn debyg i gysylltiadau dŵr wedi’u hafliwio, mae’r gyfradd ar gyfer cyfanswm y cysylltiadau blas ac arogl ar gyfer y diwydiant wedi gostwng yn raddol o flwyddyn i flwyddyn, er bod y gyfradd hon wedi gwaethygu yn 2024, i 0.25 fesul 1,000 o’r boblogaeth. Yng Nghymru, mae’r gyfradd bron ddwywaith y diwydiant, sef 0.46 yn 2024 a gwelir ei bod yn cynyddu’n raddol, o 0.36 yn 2022.

Ffigur 15. Cyfradd cysylltiadau blas ac arogl yng Nghymru

Year	Taste / Odour Chlorine Rate	Taste / Odour Earthy Musty Rate	Taste / Odour Other Rate	Taste / Odour Petrol Diesel Rate	Taste / Odour Total Rate	Industry Rate for taste and odour contacts (all categories)
2020	0.17	0.05	0.24	0.01	0.46	0.26
2021	0.17	0.05	0.22	0.01	0.45	0.25
2022	0.13	0.04	0.18	0.01	0.36	0.22
2023	0.13	0.04	0.19	0.01	0.37	0.22
2024	0.16	0.06	0.22	0.01	0.46	0.25

Effeithiodd digwyddiad halogiad Afon Dyfrdwy, a arweiniodd at lythyr rhybuddio i Hafren Dyfrdwy, hefyd ar United Utilities a Severn Trent Water mewn lleoliadau i fyny’r afon. Olrheiniwyd ffynhonnell yr halogiad i far ysgytlaeth hunanwasanaeth ar fferm, lle caniataodd system ddraenio annigonol i 2-isopropyl-3-methoxypyrazine (IPMP) fynd i mewn i’r afon.

Gan fod IPMP yn gyfansoddyn gradd bwyd, ni wnaeth actifadu system Deepol, gan adael cyfrifoldeb ymchwilio a samplu i’r cwmnïau tynnu dŵr. Hysbyswyd yr Arolygiaeth am yr halogiad trwy’r broses hysbysu digwyddiadau ansawdd dŵr.

Cwsmeriaid United Utilities a brofodd yr effaith fwyaf, gyda’r cwmni’n derbyn 968 o gwynion defnyddwyr rhwng 5 a 31 Awst 2024, ac roedd 786 ohonynt yn gysylltiedig â phroblemau blas ac arogl. Gellir dod o hyd i’r hyn a ddysgwyd o’r digwyddiadau hyn yn Lloegr yn Dŵr Yfed 2024 Lloegr.

Cysylltiadau digwyddiadau

Gyda’r wybodaeth gyswllt defnyddwyr ychwanegol sydd ar gael i’r Arolygiaeth ar gyfer 2024, mae nifer a chategori’r cysylltiadau sy’n gysylltiedig â digwyddiadau wedi’u hadolygu. Er nad yw’r cysylltiadau hyn yn bwydo i’r cyfraddau cyswllt ar gyfer pob cwmni na’r diwydiant cyfan, maent yn rhoi cipolwg gwerthfawr ar leoliad a chyfaint yr adroddiadau hyn. Mae deall y patrymau hyn yn helpu i nodi mannau problemus posibl a lefelau cefndirol o gysylltiadau, gan alluogi gwell goruchwyliaeth.

Yng Nghymru, roedd chwe digwyddiad a gynhyrchodd gysylltiadau dŵr wedi’i afliwio, fel y gwelir yn Ffigur 17. Mae dau o’r digwyddiadau hyn, colli cyflenwad Gilfach Fargoed a difrod trydydd parti yn y Fenni, ymhlith y 10 digwyddiad uchaf yn y diwydiant ar gyfer cysylltiadau dŵr wedi’i afliwio.

Ffigur 17 – Digwyddiadau afliwio yng Nghymru yn 2024

Event Name	Discoloured BrownBlackOrange	Discoloured BlueGreen	Particles	WhiteAir	WhiteChalk	EarthyMusty	PetrolDiesel	Other tasteorodour	Gastroenteritis	Skin	contacts
DWR Llwynypia Quarry Loss of Supply	3										3
HDC Newtown T&O	2							1			3
HDC Saltney Taste & Odour						3		3	1		7
DWR Llanrumney Burst Main	9			2			2	1			14
DWR Abergavenny 3rd Party Damage	78		2	5				2		1	88
DWR Gilfach Fargoed Loss of Supply	100	2	4	22	11			3	2		144

Iechyd asedau

Tanciau dŵr wedi’u trin a chronfeydd dŵr gwasanaeth

Mae’r Arolygiaeth yn parhau i fod wedi ymrwymo i gryfhau uniondeb cronfeydd dŵr gwasanaeth a thanciau dŵr wedi’u trin. Yn 2024, mae’r fenter hon wedi cynnwys archwiliadau cynhwysfawr o gronfeydd dŵr gwasanaeth a chraffu parhaus ar yr hysbysiadau rheoliad 28(4) a gyhoeddwyd i’r ddau gwmni o Gymru yn 2022.

I Dŵr Cymru yn benodol, mae effaith yr hysbysiad hwn bellach yn gwbl amlwg. Ym mis Ebrill 2025, mae pob cronfa ddŵr gwasanaeth a thanc dŵr wedi’i drin wedi’u tynnu o’r cyflenwad i alluogi draeniad llawn ac archwiliad, ac nid oes yr un ohonynt bellach mewn gwasanaeth, sy’n fwy na 10 mlynedd rhwng archwiliadau. Mae rhai o’r archwiliadau heb eu cwblhau, fodd bynnag, mae’r Arolygiaeth yn disgwyl i’r rhain gael eu cwblhau cyn i’r tanciau hyn gael eu dychwelyd i’r cyflenwad, fel rhan o rwymedigaethau hysbysiad rheoliad 28(4). Dylid canmol Dŵr Cymru am yr ymdrechion a wnaed i gwblhau’r gwaith pwysig hwn i sicrhau bod pob tanc wedi cael asesiad llawn o fewn y degawd diwethaf.

Mae Ffigur 18 yn dangos y cynnydd da a wnaed gan Dŵr Cymru, heb unrhyw danciau yn y cyflenwad nad ydynt wedi’u harchwilio o fewn y 10 mlynedd diwethaf.

Ffigur 18 Archwiliadau tanciau Dŵr Cymru

Year	Total number of service reservoirs	Total number of service reservoirs at risk	Percentage of service reservoirs at risk	Label
2022	711	41	5.8	5.8% 41 Tanks
2023	704	45	6.4	6.4% 45 Tanks
2024	697	32	4.6	4.6% 32 Tanks
2025	696	0	0	0% 0 Tanks

Mae Ffigur 19 yn dangos y cynnydd a wnaed gan Hafren Dyfrdwy. Mae saith tanc ‘mewn perygl’ nad ydynt wedi cael eu harchwilio’n llawn yn ystod y 10 mlynedd diwethaf, ychydig yn fwy nag yn 2023. Mae tri o’r tanciau hyn wedi’u cynnwys o dan hysbysiadau rheoliad 28(4) ar wahân ac mae angen adeiladu tanc newydd i alluogi’r tanciau presennol i gael eu tynnu o wasanaeth. Mesur tymor byr yn yr hysbysiadau hyn yw cynnal archwiliadau cerbydau a weithredir o bell i ddarparu gwybodaeth am gyflwr a chyfanrwydd mewnol presennol y tanc.

Ffigur 19 Archwiliadau tanc Hafren Dyfrdwy

Year	Total number of service reservoirs	Total number of service reservoirs at risk	Percentage of service reservoirs at risk	Label
2022	118	15	12.6	12.6% 15 Tanks
2023	118	11	9.2	9.2% 11 Tanks
2024	118	5	4.2	4.2% 5 Tanks
2025	118	7	5.9	5.9% 7 Tanks

Ffigur 20 Diwydiant – asedau tanciau mewn perygl

The number of tanks is represented by a vertical bar for each company in England and Wales. A horizonal line shows the percentage of at risk tanks. The companies are in the order of percentage tanks at risk. The highest on the left and the lowest on the right.

Hafren Dyfrdwy has the 4th highest percentage of at risk tanks in England and Wales.

Rheoli carbon gronynnog wedi’i actifadu

Bu sawl digwyddiad yn 2024 yn ymwneud â datblygiad cyfansoddion blas ac arogl yng ngweithfeydd Glascoed a Thalybont yn ogystal ag mewn gwaith i fyny’r afon yng Nghaer gan effeithio ar gyflenwad swmp i barth ansawdd dŵr Saltney. Ym mhob achos, mae rheoli triniaeth blas ac arogl, sef systemau dosio carbon gronynnog wedi’i actifadu (GAC) a charbon powdr wedi’i actifadu (PAC), wedi chwarae rhan yn y datblygiad hwn. Gwnaed argymhellion i gwmnïau mewn ymateb i archwiliadau ac asesiadau digwyddiadau i fynd i’r afael â diffygion mewn arferion rheoli GAC cyfoes a hanesyddol. Bydd capasiti amsugno cyfoes y GAC mewn gweithfeydd yn diffinio eu gallu i gael gwared ar y rhan fwyaf o gyfansoddion blas ac arogl lle cânt eu gosod i liniaru risgiau blas ac arogl. Mae sawl ffactor yn effeithio ar y capasiti amsugno hwn gan gynnwys y llwytho a brofir ar y safle dros amser, pa mor aml y mae’r cyfrwng wedi’i adfywio’n hanesyddol a hyd yr amser y mae dŵr y broses mewn cysylltiad â’r carbon. Thema gyffredin yn nigwyddiadau blas ac arogl yng Nghymru yn ystod y blynyddoedd diwethaf yw methiant cwmnïau i werthfawrogi statws presennol capasiti amsugno GAC, hyd nes y pwynt lle mae’n cael ei lethu gan her dŵr crai sy’n datblygu’n gyflym. Mae enghreifftiau’n cynnwys llwyth solidau uchel, niferoedd ïodin isel mewn cyfryngau amsugno sy’n gysylltiedig ag amseroedd rhedeg gormodol rhwng adfywio cyfryngau, a methiant i fonitro a rheoli amseroedd cyswllt gwely gwag yn ddigonol. Felly, mae strategaeth monitro ac ymyrryd wedi’i chynllunio’n ofalus ac yn rheolaidd ar gyfer capasiti amsugno, amser cyswllt a metrigau perfformiad amsugno cysylltiedig yn bwysig wrth liniaru ailddigwyddiad digwyddiadau o’r fath.

Yn ogystal ag amsugnwyr GAC confensiynol, opsiwn arall i gynyddu capasiti amsugno carbon safle yw dosio carbon powdr wedi’i actifadu (PAC) i mewn i lif y broses. Mewn sawl achos, nid yw’r ymyrraeth weithredol hon wedi bod yn effeithiol wrth liniaru treiddio cyfansoddion blas ac arogl yn ystod digwyddiadau. Mewn rhai achosion, nid yw sbardunau gweithredol wedi galluogi ymateb digon amserol. Mewn achosion eraill, mae capasiti dosio neu amser cyswllt annigonol wedi cyfyngu ar effeithiolrwydd y PAC wedi’i ddosio. Mae cwmnïau’n treialu gwahanol gynhyrchion PAC mewn ymdrech i wella cael gwared ar halogion ar amseroedd cyswllt union yr un fath ac anogir rhannu gwybodaeth rhwng cwmnïau ynghylch canlyniad y treialon hyn. Anogir hefyd wirio ac optimeiddio dos PAC a gymhwysir trwy fonitro byw a dulliau labordy all-lein, er enghraifft profi mewn jariau..

Rheoli diheintio

Bu sawl digwyddiad yng Nghymru yn 2024 a oedd yn cynnwys peryglu prosesau diheintio trwy gynnydd digyfyngedig mewn afloywder. Roedd y digwyddiadau yng ngweithfeydd Tynywaun a Phenybont yn gyfystyr â thorri gofynion rheoliad 26 a strategaethau diheintio cwmnïau. Roedd ffynonellau’r afloywder hwn yn cynnwys symud gwaddodion o fewn asedau prosesau diheintio, a dŵr wyneb yn mynd i mewn iddynt. Cyfrannodd absenoldeb asesiadau risg priodol, cynnal a chadw asedau digonol ac afreidrwydd, offer monitro ansawdd dŵr digonol, cyfleusterau rhedeg i wastraff a digon o wydnwch rhwydwaith i gyd at effaith y digwyddiadau hyn. Dylid ffurfweddu systemau rheoli safleoedd i sicrhau bod methiannau prosesau ac offer diheintio yn cael eu dal a’u rheoli cyn gynted â phosibl. Dylid ystyried systemau i gynnwys a gwaredu dŵr heb ei ddiheintio yn ofalus hefyd wrth ddylunio’r systemau hyn lle bo modd. Nodwyd diffygion yn yr asesiadau risg a’r polisïau diheintio penodol i’r safle yn ystod gwahanol archwiliadau a gynhaliwyd yn 2024. Er enghraifft, roedd y gofynion perfformiad triniaeth ar gyfer firysau a Cryptosporidium wedi’u hasesu mewn rhai dadansoddiadau ond nid y rhai sy’n ofynnol ar gyfer bacteria. Er bod gofynion perfformiad ceidwadol wedi’u cymhwyso, mae’n bwysig bod cwmnïau’n asesu’r risgiau a’r mesurau rheoli sydd ar waith yn y gweithle ar gyfer pob grŵp pathogenau a restrir yn y Rheoliadau.

Cynllunio Diogelwch Dŵr ac Asesiad Risg

Swyddogaeth tîm Asesu Risg yr Arolygiaeth yw deall risgiau ansawdd a digonolrwydd dŵr cwmnïau dŵr, addasiadau i ofynion newydd ar gyfer lliniaru a dulliau o Gynllunio Diogelwch Dŵr Yfed (DWSP). Mae’r tîm yn asesu symiau mawr o ddata a dogfennaeth a gyflwynir gan gwmnïau. Mae’r wybodaeth hon yn rhoi’r gallu i’r Arolygiaeth weithredu a galluogi cwmnïau i gydymffurfio â rheoliadau 27 a 28 gan ddefnyddio gwahanol fathau o archwiliadau gan gynnwys archwiliadau DWSP, asesiadau llinell unigol (ILAau) o ddata rheoliad 28, ac archwiliadau cau offerynnau cyfreithiol. Drwy wneud asesiadau o bopeth uchod, gall y tîm ddatblygu a chynnal arferion rheoli risg ar draws y diwydiant. Mae’r tîm hefyd yn cyhoeddi canllawiau lle bo angen i helpu cwmnïau yn eu dull o gydymffurfio â’r rheoliadau ynghylch asesu risg.

Canllawiau Cynllun Diogelwch Dŵr Yfed (DWSP)

Cyhoeddodd Sefydliad Iechyd y Byd (WHO) lawlyfr Cynllun Diogelwch Dŵr (WSP) wedi’i ddiweddaru ym mis Mawrth 2023. Yn ystod 2024, gweithiodd yr Arolygiaeth ar ddiwygio canllawiau’r Cynllun Diogelwch Dŵr (DWSP) i ymgorffori’r dull a’r cymeradwyaeth barhaus o gydrannau sylfaenol a ddisgrifir yn llawlyfr WSP WHO. Dosbarthwyd drafft o’r canllawiau newydd i aelodau Fforwm Cynllun Diogelwch Dŵr Yfed Water UK i alluogi cwmnïau i roi adborth ar y newidiadau a wnaed. Nod y canllawiau newydd yw gwella cysondeb wrth adrodd data DWSP ar draws y diwydiant.

Roedd yr adborth gan y diwydiant yn cynnwys anghenion am eglurhad cyffredinol ar eiriad ynghylch sgorio risg, dogfennau ategol i fethodoleg a chyfeiriadau DWSP cyffredinol, cynnwys ‘maint’ y perygl, cynnwys fformiwla nitrad/nitraid, grwpiau perygl, cynnwys afloywder rheoliad 26, gofynion adrodd PFAS a phlaladdwyr a risgiau yn y dyfodol. Cynhaliwyd gweithgor ym mis Rhagfyr, a gynhaliwyd gan Southern Water, lle dogfennwyd eglurhad ar gyfer ymholiadau cwmnïau ar gyfer adborth. Daethpwyd i’r casgliad ar y materion penodol ynghylch digwyddiadau peryglus a dull cofnodi risg a gariwyd ymlaen. Daeth y gweithgor hefyd i’r casgliad nad oedd angen dychwelyd data rheoliad 28 yn flynyddol. Mae’r data uwchlwytho o gronfa ddata’r Arolygiaeth yn dangos bod llawer o linellau risg yn cael eu hepgor yn ystod y cyflwyniad blynyddol oherwydd bod cwmnïau’n adolygu risgiau drwy gydol y flwyddyn. Gall cwmnïau barhau i gyflwyno set ddata flynyddol os dymunant, ond ni fydd hyn yn ofyniad mwyach yn dilyn diweddariad i’r Cyfarwyddyd Diwydiant Dŵr (Gwybodaeth i Gyflenwyr) a ddisgwylir ei gyhoeddi yn 2025.

Ychwanegodd yr Arolygiaeth gategori J newydd i gyfrif am risgiau a gariwyd ymlaen fel rhan o’r canllawiau hyn ac mae hefyd wedi gorchymyn cymhwyso categorïau ynghylch hysbysiadau rheoliad 27 a 28. Rhaid cymhwyso Categori D i risgiau a/neu linellau risg gyda mesurau rheoli a nodwyd gan unrhyw hysbysiad rheoliad 27 neu reoliad 28 o fewn tri mis i dderbyn hysbysiad. Rhaid cymhwyso Categori E i linellau risg ar gyfer asedau a nodwyd o fewn hysbysiadau rheoliad 27 a rheoliad 28 neu hysbysiadau cwmni cyfan lle nad yw paramedrau neu fesurau rheoli penodol wedi’u rhestru, ac mae angen adolygiad o risgiau, hefyd i’w gymhwyso o fewn tri mis i dderbyn hysbysiad. Ymgorfforodd Cyfarwyddyd Diwydiant Dŵr (Gwybodaeth i Gyflenwyr) 2024, fanylebau adrodd rheoliad 28. Galluogodd hyn olrhain gwell o’r gofynion adrodd ar gyfer y diwydiant ac mae’n gwahanu canllawiau DWSP oddi wrth y gofynion ar gyfer darparu gwybodaeth.

Archwiliadau

Mae’r Arolygiaeth yn parhau i dynnu sylw at themâu sy’n codi dro ar ôl tro ar draws pob archwiliad DWSP a gynhaliwyd hyd yma, gan gynnwys yr amrywioldeb a’r anghysondeb wrth gofnodi risgiau ar draws y diwydiant a pharhad cynllunio diogelwch dŵr yfed adweithiol yn hytrach na rhagweithiol. Rhaid i gwmnïau symud tuag at brosesau DWSP gwell sy’n amddiffyn iechyd y cyhoedd yn rhagweithiol ac yn sicrhau cydymffurfiaeth â pharamedrau rheoleiddio yn hytrach na chynnal dull DWSP yn unig wrth edrych yn ôl ar faterion ansawdd neu faint dŵr.

Mae mwyafrif archwiliadau DWSP hyd yma wedi arwain at ‘fwriad gorfodi’ a/neu offerynnau cyfreithiol yn cael eu defnyddio i adolygu asesiadau risg rheoliad 27 ac adrodd rheoliad 28. Dylai canllawiau newydd DWSP fynd i’r afael â rhai o’r anghysondebau a nodwyd drwy gydol y flwyddyn a gwella ansawdd y wybodaeth a ddarparwyd. Yn ystod 2024, cwblhaodd y tîm asesu risg bedwar archwiliad ar y DWSPau yn Portsmouth Water, Southern Water, Dŵr Cymru a Northumbrian Water ochr yn ochr ag Arolygwyr o’r timau rhanbarthol o fewn yr Arolygiaeth

Portsmouth Water

Yn dilyn adolygiad o hysbysiad rheoliad 27 y cwmni, nodwyd bod camau gweithredu heb eu cymryd i gydymffurfio â gofynion yr hysbysiad. Felly mae’r cwmni’n parhau i weithio ar ei asesiadau risg dal dŵr wyneb.

Southern Water

Cynhaliodd y tîm Asesu Risg archwiliad deuddydd a oedd yn cynnwys diwrnod i asesu Cynllun Dŵr Yfed (DWSP) y cwmni, ac archwiliad safle technegol diwrnod yng ngwaith trin dŵr Findon a chronfa ddŵr gwasanaeth Tenants Hill. Nodwyd nifer o ddiffygion gyda’r DWSP, a’r prif feysydd a amlygwyd oedd, er bod digon o wybodaeth am risgiau o fewn y cwmni, nad oedd hyn bob amser yn cael ei adlewyrchu yn y DWSP. Roedd gofyniad i’r cwmni gynhyrchu methodoleg gyffredinol yn hytrach na dibynnu ar sawl dogfen ar wahân y dylid cyfeirio atynt o fewn y fethodoleg. Dangosodd y cwmni ddiffyg asesiad risg rhagweithiol a arweiniodd at y cwmni heb asesu’n rhagweithiol holl risgiau’r cwmni i gyflenwadau dŵr yfed, a dibyniaeth gref ar ganlyniadau samplau yn unig i nodi risgiau. Roedd meysydd pryder eraill yn cynnwys diffyg gweithdrefn ynghylch dehongli sgoriau risg deiliad cyflenwadau swmp.

Dŵr Cymru

Arweiniodd archwiliad DWSP deuddydd, gan gynnwys adolygiad o bolisi diheintio yng ngwaith Bryn Cowlyd ac ymweliad safle â chronfa wasanaeth Pyllau, at lythyr ‘yn bwriadu gorfodi’ rheoliad 27. Er bod gan y staff a oedd yn bresennol yn yr archwiliad ddealltwriaeth dda o’r meysydd technegol o fewn y DWSP, gwnaed sawl argymhelliad ynghylch methodoleg y cwmni. Roedd y rhain yn cynnwys y gofyniad i gynnwys manylion ar sut mae cyflenwadau swmp yn cael eu hasesu am risg, diffiniad o’r asedau a’r camau sydd wedi’u cynnwys yn y broses DWSP yn ogystal ag unrhyw amrywiadau tymhorol mewn asedau mewn gwasanaeth, a gwybodaeth am sut mae’r broses DWSP yn cael ei chynnal, sydd i gyd yn elfennau sylfaenol o DWSP. Roedd meysydd eraill a nodwyd fel rhai sydd angen eu gwella yn cynnwys dogfennu hyfforddiant a chymhwysedd, disgrifiadau ar gyfer sbardunau ar gyfer gweithredu ar adnabod risg, a’r broses ar gyfer aseinio sgoriau risg a chategorïau DWI.

Northumbrian Water

Ymunodd cydweithwyr o’r Rheoleiddiwr Ansawdd Dŵr Yfed ar gyfer yr Alban (DWQR) â thîm yr Arolygiaeth sy’n asesu ar gyfer archwiliad DWSP deuddydd ac archwiliad technegol yng ngwaith trin dŵr Mosswood a chronfa wasanaeth Castleside i ddeall sut mae’r cwmni’n symud ymlaen o ran cyflawni eu hysbysiad cwmni-gyfan ar gyfer Adolygiad Peryglon, datblygu a gweithredu eu DWSPau drwy gydol y broses adolygu peryglon ac i weld tystiolaeth o welliannau penodol i waith Mosswood.

Canfuwyd bod y staff gweithredol yng ngwaith Mosswood a chronfa wasanaeth Castleside yn wybodus iawn am y safleoedd hyn ac mae’r cwmni wedi cael ei ganmol am hyn. Fodd bynnag, nododd canfyddiadau allweddol yr archwiliad risgiau annerbyniol sy’n gysylltiedig â chynnal a chadw eglurydd a dychwelyd uwchnofiant dŵr golchi, y mae’r ddau ohonynt yn cyflwyno’r risg o afloywder yn effeithio ar ddiheintio ac effeithiolrwydd rhwystrau sylweddol ar gyfer cael gwared ar Cryptosporidium. Canfu’r archwiliad hefyd fod angen newidiadau i’r polisi diheintio. O’r herwydd, cyhoeddodd yr Arolygiaeth lythyrau ‘Mewn Bwriad i Orfodi’ i’r cwmni yn cwmpasu’r camau gweithredu gofynnol i’w cyflawni o dan offerynnau cyfreithiol sydd eto i’w cyflwyno.

Adrodd ar Gofnod Asesu Risg (RAR) a dadansoddiad cwmni o gategorïau DWI

TCynhaliwyd y cyflwyniad blynyddol o ddata adroddiad asesu risg rheoliad 28 cwmnïau ym mis Hydref 2024. Roedd cwmnïau’n gallu defnyddio’r porth ar-lein ar gyfer cyflwyniad 2024 gan gynnwys uwchlwytho eu methodolegau DWSP a’u datganiad gyda llofnod y Cyfarwyddwr. Weithiau mae problemau gyda phrosesau newydd ar gyfer cyflwyno data, fodd bynnag, datryswyd problemau’n hawdd gyda chyfathrebu da gan gwmnïau a mewnbwn gan Uned Rheoli Data (DMU) yr Arolygiaeth.

Cyflwynir data cofnod asesu risg (RAR) cwmnïau gan ddefnyddio’r categorïau DWI a ddangosir gyda diffiniadau yn y tabl isod (Tabl 9). Rhaid i gwmnïau gymhwyso categorïau DWI yn briodol er mwyn caniatáu i ddata fod yn ystyrlon ac i roi eglurder wrth reoli risg. Mae’r lluosydd sgôr mynegai asesu risg (RARI) wedi’i gynnwys yn y tabl isod ynghyd â syniad a yw nifer y dyddiau y mae categori ar waith yn cael ei ystyried yn y cyfrifiad RARI. Mae hyn yn dangos, ar gyfer peryglon nad ydynt wedi’u lliniaru a’u gwirio eto (C, D, E), bod y lluosydd sgôr RARI yn cynyddu sgôr RARI cwmnïau ar gyfer y peryglon hynny yn sylweddol, yn dibynnu ar nifer y dyddiau y mae’r categorïau hyn ar waith. Gweler yr adran RARI isod am sgoriau cwmnïau.

Tabl 9 RARI calculation

DWI Hazard Category	Description	RARI Score Multiplier	Days in Category used?
A	Target risk mitigation achieved, verified and maintained	0.1	No
B	Additional or enhanced control measures which will reduce risk are being validated	0.5	Yes
C	Additional or enhanced control measures which will reduce risk are being delivered	2	Yes
D	Additional or enhanced control measures are required to materially reduce risk	3	Yes
E	Risk under investigation	4	Yes
F	Partial mitigation	0.1	No
G	Control point downstream	Not included in the calculation
H	No mitigation in place and none required	0.1	No
I	Future risk	Not included in the calculation
J	No mitigation in place, carried forward risk: control point upstream	Not included in the calculation
X	Risk record no longer relevant	Not included in the calculation

Mae’r siart cylch yn Ffigur 21 isod yn dangos bod dros hanner y risgiau i ansawdd dŵr a nodwyd gan y diwydiant gyda lliniaru dilys ar waith.

Ffigur 21 – Categorïau DWI RAR a gymhwysir ar draws y diwydiant – pob cam

A	58.1%
B	1.98%
C	3.31%
D	4.88%
E	1.56%
F	1.26%
G	5.42%
H	22.85%
I	0.64%

Mae Ffigur 22 isod yn dangos canran y categorïau RAR ar draws y diwydiant yn y cam triniaeth ar gyfer Cymru a Lloegr.

Ffigur 22 – Canran y categorïau RAR ar gyfer y diwydiant cyfan yn y cam triniaeth

DWI Category	% Category at Treatment Stage
A	64.80%
B	2.50%
C	3.80%
D	7.80%
E	1.70%
G	0.20%
H	18.50%
Hazards needing mitigation and validation (B C D E)	15.80%

Mae categorïau cofnodion asesu risg F, G, I ac X wedi’u heithrio o Ffigur 22 uchod. Roedd categori F yn cyfrif am 0.18% o risgiau cam trin ar draws y diwydiant lle mae lliniaru rhannol yn y cam hwn, fel arfer mae’r risgiau hyn hefyd yn cael eu lliniaru ymhellach i lawr yr afon, a gall cwmnïau ddefnyddio categori G i gynrychioli’r risgiau hyn hefyd. Roedd canran y risgiau categori G mewn gweithfeydd trin yn 0.2%. Fel arfer, mae’r risgiau hyn yn beryglon fel nitrad y gellir eu lliniaru trwy gymysgu i lawr yr afon o’r cam trin mewn systemau dosbarthu cwmnïau. Roedd risgiau categori I yn ffurfio 0.8% o gyfanswm y categorïau risg a gymhwyswyd yn y cam trin, er y gall defnydd y categori hwn gynyddu wrth i’r diwydiant ehangu DWSP a chofnodi risgiau yn y dyfodol i ansawdd dŵr a digonolrwydd cyflenwad. Trafodir risgiau yn y dyfodol isod hefyd. Mae categori E wedi’i gynnwys yn y data a ddisgrifir fel ‘peryglon sydd angen lliniaru a dilysu’, fodd bynnag, efallai y bydd canlyniadau risg sy’n dangos nad oes angen lliniaru.

Mae peryglon gyda chategorïau C, D ac E yn cyfrannu at sgoriau RARI uchel dros amser. Gan fod y categorïau hyn yn dynodi ymchwiliadau i beryglon (E), bod angen lliniaru (D), ac atebion yn y cyfnod cyflawni (C). Po hiraf y mae’r categorïau yn parhau ar waith yn ystod y broses hon, y hiraf y mae risg i ansawdd dŵr o’r peryglon hyn. Mae’r deg perygl uchaf yn yr adran isod yn dangos pa beryglon sydd â’r ganran uchaf o sgoriau RARI y diwydiant cyfan. Efallai bod risgiau Categori B wedi cael eu lliniaru, gan leihau’r risg i ansawdd dŵr, fodd bynnag, mae’r lliniaru sydd ar waith ar hyn o bryd ar gyfer y risgiau hyn yn dal i gael ei wirio. Rhaid i gwmnïau sydd â hysbysiadau rheoliad 27 a 28 gadw peryglon yng nghategori B tan ddiwedd hysbysiadau o’r fath, a bod yr Arolygiaeth yn fodlon trwy adroddiadau cwblhau cwmnïau bod gan unrhyw beryglon o dan hysbysiad fesurau rheoli addas ar waith.

Mynegai Risg Asesiad Risg (RARI)

Mae’r mynegai risg asesiad risg (RARI) yn dibynnu ar gymhwyso categori DWI i risgiau a ganfyddir gan gwmnïau. Mae’n ofynnol i gwmnïau adrodd ar asesiadau risg a dangos ble mae risgiau’n cael eu cario ymlaen trwy systemau cyflenwi o’r dalgylch/ffynhonnell i dap y defnyddiwr. Ers cyflwyno categorïau DWI, mae cwmnïau wedi defnyddio gwahanol ddulliau i ddangos risgiau a gariwyd ymlaen. Cyflawnir hyn naill ai trwy ddefnyddio’r categorïau DWI a gymhwysir ar asedau â risgiau gweithredol a chymhwyso’r un categorïau ar asedau i lawr yr afon; neu ddefnyddio sgorio risg gweddilliol i ddangos risgiau sy’n symud ymlaen trwy system gyflenwi. O’r herwydd, nid yw gwerthoedd RARI ar gyfer cwmnïau wedi bod yn gymharol ar draws y diwydiant, a dim ond newidiadau dros amser y gallant eu dangos pan gânt eu gweld ar broffil risg cwmni unigol.

Mae RARI wedi’i adrodd ar gyfer cwmnïau yn adroddiadau blynyddol y Prif Arolygydd dros y pum mlynedd diwethaf o 2019 i 2023. Mae’r mynegai yn offeryn defnyddiol wrth ddangos risgiau gweithredol o fewn cwmnïau ac mae’n cael ei ailddatblygu wrth i gwmnïau weithredu newidiadau i sut mae categorïau DWI yn cael eu cymhwyso, gan ennill dull mwy cyson dros yr ychydig flynyddoedd nesaf. Mae hyn yn cynnwys cyflwyno categori newydd ‘J’ ar gyfer risgiau a gariwyd ymlaen. Er na fydd y categori hwn yn cael ei gynnwys yn y cyfrifiadau RARI, bydd yn caniatáu dull mwy cyson o fewn y diwydiant ar gyfer cymhwyso categori ar draws systemau cyflenwi cwmnïau.

Ffigur 23 – Y 10 risg uchaf a nodwyd ar hyn o bryd ar gyfer y diwydiant cyfan

Hazard Name	% Whole Industry RARI
No supply	16.22%
Cryptosporidium oocysts	12.29%
Perfluorooctane Sulfonate	11.95%
Perfluorooctane Acid	11.31%
E. coli	10.76%
Enterococci	9.51%
Total coliforms	7.94%
Lead	7.04%
Clostridium perfringens	6.65%
Turbidity	6.33%

Mae’r 10 perygl uchaf yn cynrychioli 39% o’r holl beryglon sydd wedi’u cynnwys mewn cyfrifiadau RARI.

Ffigur 24 – Y 10 risg diwydiant mwyaf cyffredin yng Nghymru

Hazard Name	%
No supply	22.11568497
Cryptosporidium oocysts	9.643718013
Turbidity	6.42746683
E. coli	5.02128647
Enterococci	4.862668372
Iron	3.982326435
Manganese	3.646189053
Clostridium Perfringens	3.137347796
Total coliforms	3.081463892
Aluminium	2.952460944

Dangosir sgoriau RARI cyfartalog y cwmni ar gyfer 2023 a 2024 isod. Y gwerth canolrifol yw 7.78.

Ffigur 25 – Sgoriau RARI cyfartalog y cwmni 2023 a 2024

Company	2023	2024
ISC	643.51	2110.28
ESP	38.68	184.58
VWP	746.85	169.41
PRT	272.78	129.67
HDC	117.43	47.43
NES	11.77	25.20
BRL	17.66	23.56
SVT	5.22	19.22
SWB	12.72	14.94
SRN	8.88	13.16
SST	9.21	12.49
ANH	8.16	11.27
DWR	6.60	9.43
WSX	3.38	6.12
SES	0.53	4.78
CAM	4.82	4.40
YKS	2.96	4.29
TMS	1.79	4.15
SEW	3.18	3.96
UUT	3.17	2.08
LNW	1.60	1.53
AFW	0.29	0.72
IWN	0.57	0.39
ICW	0.44	0.19
ALB	0.18	0.13
ALE	0.07	0.07

Ffigur 26 – Sgoriau RARI cyfartalog y cwmni 2023 a 2024

Company	2023	2024
ISC	643.51	2110.28
ESP	38.68	184.58
VWP	746.85	169.41
PRT	272.78	129.67
HDC	117.43	47.43
NES	11.77	25.20
BRL	17.66	23.56
SVT	5.22	19.22
SWB	12.72	14.94
SRN	8.88	13.16
SST	9.21	12.49
ANH	8.16	11.27
DWR	6.60	9.43
WSX	3.38	6.12
SES	0.53	4.78
CAM	4.82	4.40
YKS	2.96	4.29
TMS	1.79	4.15
SEW	3.18	3.96
UUT	3.17	2.08
LNW	1.60	1.53
AFW	0.29	0.72
IWN	0.57	0.39
ICW	0.44	0.19
ALB	0.18	0.13
ALE	0.07	0.07

Mae sgoriau RARI wedi cynyddu ar gyfer 15 allan o’r 26 cwmni a ddangosir yn y ffigurau uchod rhwng 2023 a 2024 wrth i’r diwydiant gynyddu adnabod peryglon a chofnodi risgiau. Mae’n debygol y bydd hyn yn wir dros gyfnod AMP8 trwy welliannau a wneir i brosesau adnabod peryglon. Gellir gweithredu’r gwelliannau hyn trwy offerynnau cyfreithiol yr Arolygiaeth a gyflwynir i gwmnïau a/neu ddatblygu dulliau yn unol â chanllawiau DWSP a gyhoeddwyd yn ddiweddar. Rhaid i gwmnïau weithredu newidiadau i gofnodi ac adrodd risgiau yn unol â Chyfarwyddeb y Diwydiant Dŵr (Gwybodaeth i Gyflenwyr) 2025 erbyn Chwefror 2027.

Tueddiadau AMP7 RARI

Mae’r tueddiadau RARI ar draws cyfnod AMP7 a ddangosir isod yn dangos ble mae’r Arolygiaeth yn disgwyl i gwmnïau fod. Wrth i gwmnïau barhau i nodi a chofnodi risgiau yn eu Cynlluniau Adnabod Rhwydweithiau Dŵr (DWSPau), mae cynnydd mewn sgoriau RARI yn anochel, fel y gwelwyd yn 2023 a 2024. Mae’r Arolygiaeth yn disgwyl gweld sgoriau RARI cwmnïau yn amrywio dros amser wrth i adnabod risgiau gael ei wella a datrysiadau i liniaru risgiau gael eu cyflwyno, bydd tueddiadau tuag i lawr yn dilyn dros gyfnodau AMP yn y dyfodol wrth i gwmnïau weithio trwy gynlluniau PR24 ac offerynnau cyfreithiol. Bydd cyfraddau newid mewn sgoriau RARI yn amrywio rhwng cwmnïau gan fod gan bob un eu dull o DWSP sy’n cysylltu â chynlluniau buddsoddi ac amserlenni ar gyfer cyflwyno unrhyw fesurau rheoli sydd eu hangen i leihau risgiau ansawdd dŵr.

Dangosir tueddiadau RARI Portsmouth Water a Hafren Dyfrdwy ar yr echelin sylfaenol yn y graff isod Ffigur 27 ar gyfer graddfa ochr yn ochr â chwmnïau â thueddiadau tebyg.

Ffigur 27 – Tueddiadau RAR AMP 7 y Cwmni

Company	2020	2021	2022	2023	2024
ISC	0	0	519.561	643.51	2110.3
ESP	0	0	190.06	38.684	184.58
VWP	0	0	101.529	746.85	169.41
PRT	9.58	13.20	31.01	272.78	129.67
HDC	39.198	72.352	124.830	117.43	47.425
NES	0.42	1.28	1.60	11.77	25.20
BRL	13.08	6.47	4.63	17.66	23.56
SVT	5.58	10.10	5.15	5.22	19.22
SWB	1.22	2.95	13.27	12.72	14.94
SRN	2.98	3.34	5.31	8.88	13.16
SST	0.75	2.78	7.41	9.21	12.49
ANH	4.00	7.85	3.23	8.16	11.27
DWR	1.533	2.015	2.864	6.6	9.434
WSX	0.48	0.54	1.82	3.38	6.12
SES	0.13	1.67	0.21	0.53	4.78
CAM	0.07	0.05	8.95	4.82	4.40
YKS	2.53	1.41	0.74	2.96	4.29
TMS	1.32	1.36	1.62	1.79	4.15
SEW	1.36	1.67	5.40	3.18	3.96
UUT	1.40	2.93	4.12	3.17	2.08
LNW	1.89	5.68	3.11	1.60	1.53
AFW	0.39	0.68	1.14	0.29	0.72
IWN	1.64	1.00	0.85	0.57	0.39
ICW	0.50	0.85	0.42	0.44	0.19
ALB	0.23	29.41	0.18	0.18	0.13
ALE	0.00	0.00	0.07	0.07	0.07

Mae’r ddau gwmni wedi cael sgoriau RARI uchel dros y blynyddoedd diwethaf a ddisgrifir isod.

Cynhwysodd Hafren Dyfrdwy risgiau a nodwyd trwy hysbysiadau a gyflwynwyd yn 2022 i’w Cynlluniau Gwasanaethau Dŵr (DWSPau), gan gynnwys hysbysiad rheoliad 28 ar gronfeydd dŵr gwasanaeth unigol a pharthau cyflenwi yr effeithir arnynt, a hysbysiad ar gyfer cyflenwadau consesiynol a gosod prif bibellau dŵr mawr i gyflenwi ardaloedd i’r gogledd a’r de o Lyn Efyrnwy. Gan fod y cwmni wedi gwneud cynnydd da gyda chyflenwi atebion o dan yr hysbysiadau hyn, dangosir hyn gan duedd ostyngol yn eu sgoriau RARI o ganol AMP7 hyd heddiw.

Cyflwynwyd hysbysiad rheoliad 27 i Ddŵr Portsmouth ar gyfer asesiad risg dalgylch a hysbysiad rheoli a hyfforddi 28 a gyflwynwyd yn 2021, gan arwain y cwmni i nodi a chofnodi’r risgiau hyn yn eu Cynlluniau Gwasanaethau Dŵr a ddangosir gan gynnydd yn RARI o 2022 i 2023. Mae’r cwmni’n parhau i fod ar y targed gyda chyflenwi yn erbyn yr hysbysiadau hyn a ddangosir gan ostyngiad yn eu sgoriau RARI ar draws eu systemau cyflenwi o 2023 hyd heddiw.

Mae Cambridge Water ac United Utilities yn dangos proffiliau tuedd tebyg ar draws AMP7 gyda sgoriau RARI yn cynyddu yn ystod 2021 i 2022, ac yna dirywiad mewn sgoriau hyd at 2023 wrth i gyflenwi atebion ddod i ben yn ystod 2025 a dechrau 2026.

Mae cwmnïau a ddangosir yn Ffigurau 28 a 29 isod yn dangos cynnydd tebyg mewn sgoriau RARI ar ddechrau AMP7 i’r rhai yn Ffigur 28 uchod, fodd bynnag mae cynnydd pellach wedi dilyn o 2022 hyd heddiw oherwydd offerynnau cyfreithiol eraill a gyflwynwyd yn ystod cyfnod yr AMP a diweddariadau i hysbysiadau parhaus ar gyfer AMP7 yn parhau i gyfnod AMP8.

Dangosir cwmnïau â sgoriau RARI >10 ar ddiwedd 2024 yn Ffigur 28 isod.

Ffigur 28 – Tueddiadau RARI AMP7 cwmnïau

Company	2020	2021	2022	2023	2024
ISC	0	0	519.561	643.51	2110.3
ESP	0	0	190.06	38.684	184.58
VWP	0	0	101.529	746.85	169.41
PRT	9.58	13.20	31.01	272.78	129.67
HDC	39.198	72.352	124.830	117.43	47.425
NES	0.42	1.28	1.60	11.77	25.20
BRL	13.08	6.47	4.63	17.66	23.56
SVT	5.58	10.10	5.15	5.22	19.22
SWB	1.22	2.95	13.27	12.72	14.94
SRN	2.98	3.34	5.31	8.88	13.16
SST	0.75	2.78	7.41	9.21	12.49
ANH	4.00	7.85	3.23	8.16	11.27
DWR	1.533	2.015	2.864	6.6	9.434
WSX	0.48	0.54	1.82	3.38	6.12
SES	0.13	1.67	0.21	0.53	4.78
CAM	0.07	0.05	8.95	4.82	4.40
YKS	2.53	1.41	0.74	2.96	4.29
TMS	1.32	1.36	1.62	1.79	4.15
SEW	1.36	1.67	5.40	3.18	3.96
UUT	1.40	2.93	4.12	3.17	2.08
LNW	1.89	5.68	3.11	1.60	1.53
AFW	0.39	0.68	1.14	0.29	0.72
IWN	1.64	1.00	0.85	0.57	0.39
ICW	0.50	0.85	0.42	0.44	0.19
ALB	0.23	29.41	0.18	0.18	0.13
ALE	0.00	0.00	0.07	0.07	0.07

Dangosir cwmnïau â sgoriau RARI <10 ar ddiwedd 2024 yn Ffigur 29 isod.

Ffigur 29 – Tueddiadau RARI AMP7 Cwmnïau (llai na 10)

Company	2020	2021	2022	2023	2024
DWR	1.533	2.015	2.864	6.6	9.434
WSX	0.48	0.54	1.82	3.38	6.12
SES	0.13	1.67	0.21	0.53	4.78
CAM	0.07	0.05	8.95	4.82	4.40
YKS	2.53	1.41	0.74	2.96	4.29
TMS	1.32	1.36	1.62	1.79	4.15
SEW	1.36	1.67	5.40	3.18	3.96
UUT	1.40	2.93	4.12	3.17	2.08
ALB	0.23	29.41	0.18	0.18	0.13

Dangosir newidiadau sgôr NAV RARI ar draws AMP7 yn Ffigur 30 isod. Nid yw’r ffigur yn cynnwys ESP Water, Veolia Water Projects ac Albion Eco. Mae Albion Eco yn parhau i gael sgôr RARI o 0.07 ar gyfer yr un safle y mae’n gyfrifol amdano ym Melin Shotton. Dangosir data ESP Water a Veolia Water Projects yn nhabl RARI AMP7 y diwydiant cyfan uchod.

Ffigur 30 – Sgorau NAV RARI ar draws AMP7

Year	LNW	IWN	ICW	ESP	VWP
2020	1.89	1.64	0.50	0	0
2021	5.68	1.00	0.85	0	0
2022	3.11	0.85	0.42	190.06	101.529
2023	1.60	0.57	0.44	38.684	746.847
2024	1.53	0.39	0.19	184.58	169.41

Risgiau yn y dyfodol

Mae dau gwmni ar bymtheg yn defnyddio categori ‘I’ sy’n nodi eu risgiau unigol canfyddedig yn y dyfodol y gallai fod angen ymchwilio iddynt a’u lliniaru. Mae risgiau o’r fath yn cynnwys peryglon a allai fod yn gysylltiedig â halogion sy’n dod i’r amlwg, newid hinsawdd, newidiadau yn ansawdd a digonolrwydd dŵr crai, a chyflwr a hirhoedledd asedau. Nid yw’r risgiau hyn o reidrwydd yn dod i’r amlwg yn awr, ond mae cwmnïau’n cadw llygad arnynt. Dangosir isod y deg perygl mwyaf lle mae categori I wedi’i ddefnyddio mewn data rheoliad 28 a gyflwynwyd gan gwmnïau.

Ffigur 31 – 10 risg uchaf y dyfodol i’r diwydiant cyfan – Cymru a Lloegr

Hazard Name	%GT Count of Hazard Name
Nitrate	7.03%
No supply	6.28%
Total coliforms	2.22%
Per- and polyfluoroalkyl substances (PFAS)	2.02%
Iron	1.79%
E. coli	1.72%
Cryptosporidium oocysts	1.49%
Turbidity – indicator	1.38%
Clostridium Perfringens	1.27%
Lead	1.25%

Mae Ffigur 32 isod yn dangos bod y cyfrannau uchaf o risgiau canfyddedig y cwmni yn y dyfodol yn dod o gamau tynnu dŵr a storio.

Ffigur 32 – Canran risgiau categori I yn ôl cam y system gyflenwi

Stage	Percentage of category I
Abstraction	39.79%
Storage	32.81%
Treatment	13.66%
Catchment	11.31%
Distribution	2.35%
Consumer	0.09%

Roedd enghreifftiau o’r risgiau hyn yn cynnwys halogiad un ffynhonnell sy’n gysylltiedig â risg nitrad, cyfanrwydd strwythurol cronfeydd dŵr gwasanaeth yn arwain at risg cyflenwad digonol, a dirywiad strwythurau mewnol tyllau turio yn achosi risg o haearn yn y ffynhonnell dŵr crai a gyflenwir.

Dwr crai

Fel rhan o gynllunio diogelwch dŵr, cyflwynir data dŵr crai (heb ei drin) yn flynyddol i’r Arolygiaeth. Mae samplu’n canolbwyntio ar nodi peryglon, asesu eu presenoldeb a’u difrifoldeb. Mae’r data hwn yn chwarae rhan hanfodol wrth arwain ymdrechion rheoli dalgylchoedd a llunio dyluniad, gweithrediad, gwelliant ac optimeiddio prosesau trin.

Dros y ganrif ddiwethaf, mae straenwyr ansawdd dŵr wedi bod yn bennaf anthropogenig, gyda galw cynyddol am ddŵr croyw a chanlyniadau llygredd y sectorau trefol, diwydiannol ac amaethyddol. Gyda newid hinsawdd yn gyrru’r cynnydd yn amlder a difrifoldeb digwyddiadau eithafol fel stormydd a llifogydd, mae ansawdd dŵr mewndirol yn debygol o barhau i waethygu. Bydd hyn yn rhoi straen pellach ar weithfeydd trin dŵr gwastraff a dŵr yfed ac yn bygwth cyflenwadau dŵr yfed, ac felly, mae angen meintioli mwy cynhwysfawr o ansawdd dŵr crai, er mwyn deall tueddiadau’r gorffennol a’r presennol trwy ddata.

Yn 2024, comisiynodd yr Arolygiaeth brosiect ymchwil mewn cydweithrediad â Phrifysgol Caergrawnt i ddadansoddi’r set ddata dŵr crai a gedwir ganddi i weld pa fewnwelediadau y gellid eu cynhyrchu. Mae’r set ddata yn cynnwys:

Tua 22.1 miliwn o ganlyniadau profion.
- 13.5 miliwn yn samplau dŵr daear.
- 8.4 miliwn yn samplau dŵr wyneb.
Mae 764 o baramedrau wedi cael eu profi.
Mewn 3,258 o safleoedd.

Nod y prosiect yw darparu offeryn y gellir ei ddefnyddio i ddechrau ar gyfer holi set fach o baramedrau i alluogi dadansoddiad effeithiol gyda’r potensial i ehangu nifer y paramedrau yn ddiweddarach.

Bydd gwell dealltwriaeth o ddosbarthiadau esblygol gwahanol gemegau ar draws dalgylchoedd cwmnïau dŵr yn hwyluso rhagfynegiad sy’n seiliedig ar ddata o risgiau halogiad a’r potensial ar gyfer ffynonellau dŵr yfed halogedig. Gallai deall sut mae’r halogion hyn yn ymddwyn trwy weithfeydd trin alluogi atal digwyddiadau halogiad, gan alluogi cyflenwyr dŵr i liniaru cynnydd dros dro mewn lefelau cemegau yn y dŵr crai. Mae’r Arolygiaeth wedi bod yn casglu data ansawdd dŵr crai a gesglir gan gwmnïau dŵr ers 2009 ac mae bellach yn ymestyn ei dadansoddiad o ddata cydymffurfio dŵr wedi’i drin i’r set gynyddol hon o ddata dŵr crai. Bydd dadansoddiad yn cefnogi’r Arolygiaeth i asesu canlyniadau gweithredu neu anweithgarwch mewn dalgylchoedd a’r berthynas rhwng allbynnau asesiadau risg cynllun diogelwch dŵr a chanlyniadau’r profion. Bydd hefyd yn helpu i nodi mannau problemus ac ardaloedd dan straen mawr a allai ddechrau cael trafferth i ddarparu dŵr yfed i safonau rheoleiddio yn y dyfodol.

Sylweddau poly a pherfflworoalkyl (PFAS)

O ystyried y cynnydd mewn adnabod risg sylweddau Poly- a pherfflworoalkyl (PFAS) mewn dyfroedd y DU a byd-eang yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae’r Arolygiaeth wedi dechrau adolygu’r grŵp hwn o gemegau ar wahân i weddill y set ddata. Cyfeirir at y rhain weithiau fel ‘cemegau am byth’ ac maent yn sgil-gynhyrchion amrywiol brosesau diwydiannol sy’n cael eu hymarfer dros yr 80 mlynedd diwethaf. Bydd y prosiect hwn yn hwyluso archwiliad ar wahân o is-set PFAS.

Cynhaliodd Asiantaeth yr Amgylchedd (EA) y dadansoddiad gofodol helaeth cyntaf o 41 o baramedrau PFAS yn Lloegr o fis Chwefror i fis Rhagfyr 2023. Dadansoddwyd 631 o safleoedd ganddynt (275 dŵr daear, 309 dŵr afon a dŵr wyneb, 47 afon arfordirol ac aberol), a chynhaliwyd dadansoddiad fesul math o ffynhonnell ddŵr. Nodwyd gwahaniaeth sylweddol mewn canfod PFAS ym mhob ffynhonnell dŵr crai, gyda dyfroedd afon a dŵr wyneb yn cael tair gwaith yr amlder canfod na dŵr daear ar draws yr holl baramedrau a fesurwyd. Mae hyn yn debygol oherwydd y deinameg cludo a thynged gwahanol, gyda phrosesau gwanhau mewn dŵr daear yn gwasgaru halogiad PFAS. Dim ond casglu data ar gyfer dadansoddiad gofodol o PFAS yn Lloegr a wnaeth yr astudiaeth hon; Nid oes dadansoddiad amserol wedi’i gynnal ar gyfer PFAS yn Lloegr hyd yma. Ym mis Mai 2025, mae gan gronfa ddata PFAS:

As of May 2025, the PFAS database has:

Tua 1,789,000 o ganlyniadau profion.
- 832,000 yn ddŵr crai.
- 957,000 yn weithredol.
48 paramedr.
2,275 safle.

Mae’r prosiect yn parhau tan 2025 gyda’r nod o gwblhau’r offeryn rhyngweithiol gan ganolbwyntio ar y nifer fach o baramedrau cychwynnol a ddewiswyd, gyda syniadau ynghylch gwaith yn y dyfodol i ehangu’r dadansoddiad hwn i gwmpasu ystod ehangach.

Sylweddau poly a pherfflworoalkyl (PFAS)

mis Awst 2024, diweddarodd yr Arolygiaeth ei chanllawiau i’r diwydiant ynghylch gofynion i gyflwyno canlyniadau profion a gwybodaeth asesu risg cryno ar gyfer PFAS. Mae cwmnïau wedi parhau â’u strategaeth samplu wedi’i thargedu i ganolbwyntio ar y safleoedd hynny sy’n debygol o fod mewn perygl o halogiad PFAS. Yn 2024, cynhaliodd cwmnïau yng Nghymru a Lloegr gyda’i gilydd dros 770,000 o ddadansoddiadau ar gyfer PFAS unigol, ac at ei gilydd, mae dros 1.8 miliwn o ddadansoddiadau wedi’u cynnal ers 2012, gan ddarparu set ddata sylweddol i ddeall yr heriau mewn dŵr yfed.

Mae haenau PFAS bellach yn cael eu cymhwyso i unrhyw gemegau PFAS o ddiddordeb a ganfyddir yn y dŵr terfynol neu amrwd. Caiff safleoedd eu dosbarthu fel:

Haen 1 lle mae crynodiadau PFAS yn <0.01 µg/L
Haen 2 lle mae crynodiadau PFAS yn <0.1 µg/L
Haen 3 lle mae crynodiadau PFAS yn ≥0.1 µg/L..

Mae haenau PFAS i’w cymhwyso i bob cemegyn PFAS o ddiddordeb a nodwyd yn y rhestr paramedrau (Atodiad C i’r Cyfarwyddyd Gwybodaeth) a ganfyddir yn y dŵr terfynol. Mae’r canllawiau diweddaraf ar y camau y dylai cwmnïau eu cymryd ar gyfer y tair lefel haen ar gael yng nghanllawiau diweddaraf yr Arolygiaeth –DWI_PFAS-Guidance_Mar_2025.pdf

Mae monitro gan gwmnïau dŵr wedi tynnu sylw at PFAS pellach o bryder posibl; 6:2 fluorotelomer sulfonamide alkylbetaine (6:2 FTAB). Mae’r cyfansoddyn hwn wedi’i ychwanegu at y rhestr paramedrau a disgwylir i gwmnïau gychwyn monitro ac adrodd ar gyfer y paramedr hwn cyn gynted â phosibl.

Disgwylir hefyd i gwmnïau ystyried effaith crynodiadau cyfunol y cemegau PFAS o ddiddordeb a nodwyd yn y rhestr paramedrau. O’r herwydd, mae’r gofyniad i weithredu methodoleg lliniaru blaenoriaethol i leihau crynodiadau PFAS yn raddol mewn dŵr yfed wedi’i ymestyn ymhellach i gynnwys PFAS cyfunol ar sail ‘swm o’. Mae cwmnïau bellach wedi gweithredu adrodd ar gyfer ‘swm o PFAS’ yn seiliedig ar y 48 PFAS a enwir yn y rhestr paramedrau. Lle mae safleoedd yn disgyn i haen 2 neu 3 ar gyfer swm y paramedr, dylid cynnwys y safleoedd hyn yn y dull blaenoriaethu safleoedd presennol yn seiliedig ar eu dosbarthiad cymharol, a dylai strategaeth lleihau risg briodol anelu at leihau crynodiadau PFAS mewn dŵr yfed yn raddol.

Mae system tair haen yr Arolygiaeth yn system sy’n seiliedig ar risg gyda’r bwriad o flaenoriaethu’r systemau cyflenwi sydd angen rheolaethau ychwanegol. Mae’r dadansoddiad yn targedu’r dŵr ffynhonnell oherwydd bod hyn yn darparu gwybodaeth am y perygl a beth ddylai’r lliniaru angenrheidiol fod, boed hynny’n gymysgu, tynnu’r dŵr ffynhonnell neu drin. Yn ystod 2024, ni adroddwyd am unrhyw samplau yn haen 3 ar gyfer unrhyw ddŵr wedi’i drin a gyflenwir i ddefnyddwyr. At ei gilydd, roedd gan 351 o brofion o dynnu dŵr crai ganlyniadau o fewn haen 3. Mae hyn yn helpu i ddangos bod strategaeth bresennol y diwydiant o liniaru’r risgiau o PFAS yn gweithio’n effeithiol i amddiffyn defnyddwyr. Roedd naw deg chwech y cant o’r profion yn llai na’r terfyn canfod ar gyfer eu methodoleg ddadansoddol.

Tabl 10 – Cyfanswm nifer y profion yn Lloegr, gan gynnwys yr holl ganlyniadau sy’n is na’r terfyn canfod

Tier	Raw water tests	Treated water tests	Total
Tier 1	287,840	413,084	700,924
Tier 2	28,888	17,223	46,111
Tier 3	351	0	292
Total	317,079	430,307	747,386

Tier	Raw water tests	Treated water tests	Total
Tier 1	75	443	518
Tier 2	6	0	6
Tier 3	0	0	0
Total	81	443	524

Yng Nghymru, PFBS oedd y rhywogaeth fwyaf cyffredin mewn dŵr crai yn ystod 2024 a oedd yn bresennol mewn 23 o brofion (28% o gyfanswm y canfyddiadau PFAS uwchlaw’r terfyn canfod). Yng Nghymru, y rhywogaeth fwyaf cyffredin mewn dŵr wedi’i drin oedd PFBS hefyd, gan fod yn bresennol mewn 42% o brofion gyda chanfyddiadau uwchlaw’r terfyn canfod (216 o ran nifer). Mae’r tabl isod yn nodi’r holl baramedrau eraill a gyfrannodd at fwy nag 1% o ganfyddiadau yn ôl nifer y samplau yn hytrach nag yn ôl canlyniad ar gyfer pob haen mewn dŵr crai. Mae hyn yn cynnwys y paramedr ‘swm PFAS’. Er gwybodaeth, cynhaliwyd cyfanswm o 329,192 o brofion ar samplau dŵr crai yn Lloegr, a 12,113 yng Nghymru, er mwyn cynhyrchu’r canlyniadau hyn.

Wales	Tier 1 Detections	Tier 2 Detections	Total	England	Tier 1 Detections	Tier 2 Detections	Tier 3 Detections	Total
PFBS	23		23	PFOS	1499	541	74	2,114
PFBA	18	1	19	PHFHxS	1254	428	25	1,707
PFOA	10	1	11	PFOA	1603	93	7	1,703
PFHxA	3	1	4	PFHxA	1405	197	15	1,617
11Cl-PF3OUdS	3		3	PFBS	1476	49	2	1,527
PFUnDA	3		3	PFBA	1223	46		1,269
PFDoDA	2		2	PFPA	821	200	15	1,036
PFDS	2		2	PFHpA	883	10	14	907
PFHpA	1	1	2	PFecHS	216	122		338
4:2 FTSA	1		1	PFPS	264	32	3	299
6:2 FTSA; 6:2 FTS	1		1	FBSA	206	12	7	225
8:2 FTSA		1	1	6:2 FTAB	189	29	3	221
FBSA	1		1	6:2 FTSA; 6:2 FTS	97	84	13	194
FHxSA		1	1	PFDA	193	1		194
FOSA	1		1	FHxSA	134	49	10	193
MeFOSE	1		1	PFHpS	123	13		136
PFecHS	1		1	8:2 FTSA	115	9		124
PFHpS	1		1	HFPO-TA	115			115
PFNA	1		1	PFNA	115			115
PFOS	1		1	PFUnDA	111			111
PFPS	1		1	EtFOSAA	103			103
Total	75	6	81	MeFOSAA	92			92
				PFNS	92			92
				FOSA	82	9		91
				HFPO-DA (Gen X)	82			82
				PFDS	81			81
				PFDoDA	79			79
				PFHxDA	78			78
				PFODA	78			78
				PFTeA	78			78
				11Cl-PF3OUdS	77			77
				NFDHA	75			75
				EtFOSA	74			74
				PFTrDA	74			74
				4:2 FTSA	72			72
				MeFOSE	72			72
				PFEESA	72			72
				3:3 FTCA	71			71
				DONA	71			71
				PFDoS	71			71
				5:3 FTCA	2		68	70
				PFMOPrA	70			70
				PFMOBA	69			69
				PFUnDS	69			69
				7:3 FTCA	68			68
				MeFOSA	68			68
				EtFOSE	63			63
				9Cl-F3ONS	34			34
				Total	14,059	1,924	256	16,239

Tabl 12 – Profion dŵr crai Cymru a Lloegr (yn fwy na’r terfyn canfod)

Lle canfyddir PFAS, cymerir camau gan y cwmnïau yn unol â’r strategaeth blaenoriaethu risg. Yn 2024, ni chafwyd unrhyw ganfyddiadau yng Nghymru o fewn haen 2 a 3 yn y dŵr wedi’i drin yn derfynol. Cafodd Dŵr Cymru ganfyddiad o fewn haen 2 o waith Llechryd ym mis Ebrill 2024, fodd bynnag, fel rhan o ymchwiliad y cwmni, penderfynwyd bod y canlyniad yn bositif ffug oherwydd gwall yn y broses brofi labordy. Nodwyd camau gweithredu i atal ailadrodd.

Wales	Tier 1 Detections	Total	England	Tier 1 Detections	Tier 2 Detections	Total
PFBS	216	216	PFBA	2,939	75	3,014
PFHxA	47	47	PFHxA	1,943	361	2,304
PFOA	39	39	PFOS	1,493	214	1,707
PFBA	30	30	PFBS	1,489	14	1,503
PFOS	24	24	PFPA	1,058	384	1,442
PFUnDA	13	13	PHFHxS	1,135	167	1,302
PFDA	10	10	PFOA	1,068	57	1,125
9Cl-F3ONS	7	7	PFHpA	698		698
EtFOSAA	7	7	6:2 FTSA; 6:2 FTS	84	367	451
PFNS	6	6	6:2 FTAB	98	8	106
6:2 FTSA; 6:2 FTS	5	5	PFPS	106		106
MeFOSAA	5	5	PFDA	86		86
PFDS	5	5	FBSA	70		70
11Cl-PF3OUdS	3	3	FHxSA	40	22	62
FOSA	3	3	PFHpS	53		53
PFDoDA	3	3	PFecHS	41	8	49
PFNA	3	3	8:2 FTSA	43	1	44
PFPS	3	3	PFNA	36		36
3:3 FTCA	2	2	NFDHA	31		31
EtFOSA	2	2	FOSA	28		28
HFPO-TA	2	2	PFUnDA	27		27
PFHpA	2	2	PFNS	25		25
PFTrDA	2	2	9Cl-F3ONS	22		22
8:2 FTSA	1	1	EtFOSAA	14		14
EtFOSE	1	1	MeFOSAA	14		14
MeFOSE	1	1	PFEESA	14		14
PFUnDS	1	1	PFDoDA	11		11
Total	443	443	PFDS	8		8
			PFTeA	8		8
			11Cl-PF3OUdS	7		7
			HFPO-TA	5		5
			MeFOSE	2		2
			EtFOSA	1		1
			PFHxDA	1		1
			PFMOBA	1		1
			PFODA	1		1
			PFUnDS	1		1
			Total	12,701	1,678	14,379

Tabl 13 – Profion dŵr wedi’i drin Cymru a Lloegr (yn fwy na’r terfyn canfod)

Rhaglen Archwilio wedi’i chwblhau gan yr Arolygiaeth.

Tabl 14. Archwiliadau yng Nghymru

Company	Audit topic
DWR	Customer call centre
DWR	On site alternative supplies provision
DWR	Felindre works and Pentre service reservoir
DWR	Drinking Water Safety Planning and Bryn Cowlyd site audit
HDC	Sugn y Pwll, Bronwylfa, Higher Berse, and Gronwen service reservoirs
DWR	Cwellyn works
DWR	Pen y bont works
DWR	Air Valves
HDC	Air Valves

Canolfan gyswllt cwsmeriaid

Cynhaliwyd archwiliad o ganolfan alwadau defnyddwyr Dŵr Cymru ar 25 Mawrth 2024. Roedd yr ymadrodd stoc a ddefnyddiwyd mewn ymateb i gysylltiadau ynghylch afliwio yn cynnwys cymalau gwrthgyferbyniol yn awgrymu bod y dŵr yn ddiogel i’w yfed ond na fyddai’r cwmni’n disgwyl i’r defnyddiwr ei yfed. Gellid dehongli hyn fel cyngor tawel ‘peidiwch ag yfed’ ac ers hynny mae’r cwmni wedi diwygio geiriad yr ymadrodd stoc hwn i dawelu pryderon defnyddwyr tra bod ymchwiliadau’n cael eu cynnal. Gall y feddalwedd cipio data bresennol a ddefnyddir gan y cwmni gofnodi disgrifiwr sylfaenol ac eilaidd. Ni all gipio disgrifwyr lluosog ar wahan yn unol â Llythyr Gwybodaeth 04/2022 ac eithrio trwy destun naratif y cyswllt. Atgoffir cwmnïau o’r gofyniad i gipio data ar bob disgrifiwr a nodir gan y defnyddiwr yn ystod cyswllt.

Gwaith Felindre

Cynhaliwyd archwiliad o waith Felindre Dŵr Cymru yn Ne Cymru ym mis Mehefin 2024. Gwnaed argymhellion ynghylch rheoli amsugnwyr carbon gronynnog actifedig (GACau) y safle, tynnu monitor ansawdd dŵr ar-lein o wasanaeth, datrys diffygion tanc ôl-olchi glân GAC, diffyg gwelededd monitor wedi’i ddilysu’n driphlyg a larymau ar SCADA, hylendid cyfrinair a threfniadau diogelwch eraill. O blith 12 GAC y safle, roedd chwech wedi rhagori ar amlder adfywio penodol i’r safle o naw mlynedd. Darparwyd tystiolaeth i ddangos capasiti amsugno digonol trwy ddarparu’r niferoedd ïodin cyfryngau diweddaraf ar gyfer yr ïodin a ddefnyddiwyd ac a adfywiwyd yn ddiweddar. Anogir cwmnïau i fonitro dirprwyon disbyddu cyfryngau addas ar adegau rheolaidd ar gyfer pob amsugnwr sydd mewn gwasanaeth er mwyn sicrhau bod y capasiti amsugno yn ddigonol ar gyfer pob senario llwytho dŵr crai. Roedd pwyntiau gosod cap llif y safle o’r fath fel nad oedd yr amseroedd cyswllt gwely gwag gofynnol ar gyfer yr holl baramedrau ansawdd dŵr a nodwyd yn nogfennaeth y cwmni yn gyraeddadwy ym mhob amgylchiad gweithredol. Dylid asesu athroniaethau rheoli llif y safle i sicrhau bod yr amseroedd cyswllt carbon lleiaf (GAC a PAC) a ddiffinnir gan weithdrefnau’r cwmni yn cael eu hystyried. Nodwyd larwm dilysu system ar gyfer y monitorau clorin diheintio wedi’u dilysu’n driphlyg ar y rhyngwyneb peiriant-dyn lleol (HMI) a wiriwyd yn rheolaidd yn ystod taith ar droed o amgylch y safle (Delwedd 18). Cynhyrchwyd y larwm gan ddrifft dros dro o bwynt gosod un o’r monitorau clorin ac nid oedd yn amlwg ar system SCADA y safle. Dylai cwmnïau sicrhau bod pob larwm sy’n ymwneud â rheoli diheintio yn cael ei ddal gan systemau dal cysylltiedig i sicrhau bod gweithredwyr y safle yn mynd i’r afael ag unrhyw ddiffygion cyn gynted ag y bo’n ymarferol. Canfuwyd storfa sodiwm hypoclorit a ddefnyddiwyd mewn trefniant dosio dros dro mewn ystafell heb reolaethau tymheredd ac nid oedd samplu clorad dŵr terfynol wedi’i drefnu (Delwedd 19). Atgoffir cwmnïau o’r gofyniad i bob sodiwm hypoclorit gael ei storio yn unol â gofynion BS EN 901:2013 ac i fonitro sgil-gynhyrchion cysylltiedig mewn dŵr wedi’i ddosio. Canfuwyd nodyn ysgrifenedig â llaw gyda chyfrinair SEMD safle hanesyddol yn ystafell reoli’r safle. Atgoffir cwmnïau o bwysigrwydd hylendid cyfrineiriau i sicrhau bod mesurau diogelwch o’r fath yn effeithiol.

Delwedd 18 HMI Clorin

Delwedd 19 Dosio hypoclorit dros dro

Gwaith Cwellyn

Cynhaliwyd archwiliad yng ngwaith Cwellyn Dŵr Cymru ym mis Awst 2024, fel rhan o raglen archwilio seiliedig ar risg yr Arolygiaeth. Denodd y gwaith sylw cenedlaethol yn 2005 pan ddaeth yn ganolbwynt i achosion o Cryptosporidium, gan arwain at 231 o achosion wedi’u cadarnhau o cryptosporidiosis a chamau cyfreithiol dilynol yn erbyn y cwmni. Mewn ymateb, cafodd y gwaith trin ei uwchraddio’n sylweddol, gan gynnwys gosod triniaeth uwchfioled ar gyfer anactifadu Cryptosporidium.

Canolbwyntiodd archwiliad 2024 ar brosesau a pholisi diheintio’r gwaith. Yn dilyn yr adolygiad, gwnaed saith argymhelliad i’r cwmni, gan fynd i’r afael â dosio cemegol, mesurau diogelwch, a gwelliannau i’w bolisïau diheintio.

Pryder allweddol a godwyd yn ystod yr archwiliad oedd llinell sampl heb ei diogelu yn mynd i mewn i’r tanc cyswllt trwy agoriad, gan beri risg diogelwch bosibl. Er bod y cwmni wedi cydnabod y mater a’i ddogfennu yn ei gofrestr risg, ni chymerwyd unrhyw gamau i liniaru’r risg nes iddi gael ei nodi gan arolygwyr yn ystod yr archwiliad.

Delwedd 20 Llinell sampl heb ei diogelu ar do’r tanc cyswllt

Ni ellid gweithredu datrysiad llawn tra bod y tanc cyswllt yn parhau i gael ei gyflenwi, gan olygu bod angen gwaith peirianneg sylweddol i alluogi mesurau cywirol. Yn dilyn yr archwiliad, cyflwynwyd atgyweiriad dros dro i wella trefniadau diogelwch tra bod cynlluniau ar gyfer cael gwared ar y tanc yn cael eu datblygu.

Argymhellwyd y cwmni i adolygu ei weithdrefnau, ei brosesau uwchgyfeirio, a’i fframwaith llywodraethu i sicrhau bod problemau tebyg a datrysiadau posibl yn cael eu nodi’n fwy effeithiol yn y dyfodol. Yn ogystal, gwnaed argymhelliad i ailasesu’r fethodoleg gwerthuso risg i integreiddio risgiau diogelwch yn well i’r broses asesu gyffredinol, gan sicrhau eu bod yn cael eu dogfennu’n briodol a’u trin lle bo’n berthnasol.

Delwedd 21 – Atgyweiriad dros dro newydd i amddiffyn y llinell sampl (llun trwy garedigrwydd Dŵr Cymru).

Er nad yw gwaith Cwellyn wedi profi problemau blas ac arogl wrth ddosbarthu eto, mae’r cwmni wedi dod ar draws pryderon o’r fath mewn safleoedd dŵr wyneb eraill yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Ar hyn o bryd nid oes proses drin benodol ar y safle hwn, ar gyfer cael gwared ar gyfansoddion blas ac arogl fel 2-methylisoborneol (MIB) neu geosmin, er y gallai gweithgaredd biolegol yn yr hidlwyr ddarparu rhywfaint o liniaru. Gwnaed argymhelliad i’r cwmni adolygu ei strategaethau tymor byr, canolig a hir i leihau’r risg hon a sefydlu cynlluniau wrth gefn. Dylai’r cynlluniau hyn sicrhau ymateb rhagweithiol i atal risgiau cysylltiedig rhag cynyddu, gan gynnwys blas, arogl, a phresenoldeb MIB a Geosmin.

Gyda newid hinsawdd yn cynyddu’r tebygolrwydd o ddigwyddiadau gwres eithafol a sychder, rhaid i gwmnïau ailasesu eu hasesiadau risg yn rheolaidd a chynllunio eu mesurau ymateb i barhau i fod yn wydn yn wyneb heriau amgylcheddol sy’n esblygu.

Gwaith Penybont

Bu pedwar digwyddiad yng ngwaith Penybont Dŵr Cymru a oedd yn cynnwys afloywder uwch o fewn y broses ddiheintio ar draws 2023 a 2024. Roedd pob digwyddiad yn cynnwys rheoli risgiau afloywder o fewn prif bibell ddŵr sy’n codi o’r safle i danc dosbarthu a chyswllt oddi ar y safle. Cynhaliwyd archwiliad adweithiol o’r safle ym mis Medi 2024 mewn ymateb. Nodwyd sawl ffactor risg yn ystod yr ymweliad a gwnaed argymhellion. Ers hynny mae’r cwmni wedi gosod monitor afloywder wrth fewnfa’r tanc a chyfleuster dargyfeirio i lawr yr afon i wastraff i alluogi cynnwys a gwaredu dŵr lle bo angen. Mae rhaglen gyflyru wythnosol ar gyfer y brif bibell ddŵr hefyd wedi’i chychwyn i liniaru cronni pellach o waddod. Mae camau gorfodi hefyd wedi’u cymryd ar ffurf hysbysiadau ledled y cwmni i gyflawni gwelliannau ym mhrosesau rheoli prosesau diheintio.

Falfiau aer

Roedd pob cwmni yng Nghymru yn destun archwiliad ledled y diwydiant o’u harferion rheoli falfiau aer.

Mae Hafren Dyfrdwy a Dŵr Cymru yn defnyddio dogfen Manylebau Mecanyddol a Thrydanol y Diwydiant Dŵr (WIMES) 8.09 i lywio safonau asedau ar gyfer falfiau aer cwmnïau. Mae’r safon ddiwydiannol hon yn rhoi’r cyfle i wyro oddi wrth argymhellion y gwneuthurwr ynghylch swyddogaeth y dyluniad gwreiddiol a rheoli perfformiad parhaus. Lle mae offer wedi’i osod o fewn systemau cyflenwi, mae’n hanfodol bod canllawiau’r gwneuthurwr yn cael eu dilyn i sicrhau perfformiad boddhaol parhaus. Mae methu â gwneud hynny yn cynrychioli risg i weithrediad ac ansawdd dŵr.

Mewn llawer o achosion, nid oedd y cofnodion a gedwir i ddangos cydymffurfiaeth â safonau’r diwydiant ar gyfer falfiau aer ar gael. Yn ogystal, nid oedd cofnodion ar gael o waith adferol adweithiol yn dilyn nodi diffygion yn ystod archwiliadau falfiau aer. Atgoffir cwmnïau bod cadw cofnodion da yn hanfodol wrth ddangos rheoli risg effeithiol. Mae’r cwmnïau wedi ac yn ailasesu’r risgiau i ansawdd dŵr a achosir gan reoli falfiau aer a’r risgiau cymharol sy’n gysylltiedig â gwahanol gymwysiadau a lleoliadau. I’r perwyl hwn, mae cyfundrefnau arolygu a chynnal a chadw newydd yn seiliedig ar yr asesiad hwn wedi cael eu llunio ac yn cael eu llunio. Mae’r Arolygiaeth yn croesawu’r dull hwn ac yn annog y cwmnïau i fyfyrio ar yr asesiadau, y dulliau a’r cyfundrefnau arolygu hyn er mwyn gwella rheolaeth y risgiau hyn.

Cronfeydd dŵr gwasanaeth

Archwiliwyd y diwydiant ehangach a Chymru i ddeall iechyd asedau storio dŵr y rhwydwaith. Archwiliwyd cronfa ddŵr gwasanaeth Dŵr Cymru ym mis Mehefin 2024 fel rhan o archwiliad y gweithfeydd trin dŵr.

Archwiliwyd pedair cronfa ddŵr gwasanaeth Hafren Dyfrdwy ym mis Awst 2024, gan ddenu saith argymhelliad ynghylch dogfennu archwiliadau safle cwmni (dau), amodau storio sodiwm hypoclorit, trefniadau samplu mewn cronfeydd dŵr gwasanaeth llanw/trai, cofnodion archwilio falfiau aer, cyfleusterau samplu, a chategoreiddio asesiad risg pilen sy’n cael ei defnyddio y tu hwnt i oes ei hased. Yn ogystal, gwnaed deg awgrym ar draws y pedwar safle hyn.

Argymhellion

Os bydd toriad rheoleiddio yn digwydd neu os yw’n ymddangos yn debygol, ac na all Arolygydd benderfynu na fydd y digwyddiad yn digwydd eto, rhaid iddo gyhoeddi argymhelliad ffurfiol i’r cwmni. Mae’r argymhellion hyn yn tynnu sylw at feysydd lle gall cwmnïau wella cydymffurfiaeth â’r Rheoliadau. Caiff pob argymhelliad ei olrhain i asesu ei arwyddocâd ac ymateb y cwmni. Nod y strategaeth reoleiddio hon yw nodi cwmnïau sydd mewn perygl o fethiant rheoleiddio a allai gynyddu’r risg weddilliol i’r cyflenwad dŵr yfed, gan sicrhau bod gwelliannau angenrheidiol yn cael eu gwneud.

Gwnaeth arolygwyr 123 o argymhellion yn 2024. Gweler Ffigur 34.

Aeth Dŵr Cymru i drawsnewidiad ym mis Mehefin 2024. Yn y misoedd cyn hyn, cynhaliodd yr Arolygiaeth adolygiad cynhwysfawr o ddata, gwybodaeth a pherfformiad y cwmni dros y tair blynedd flaenorol i gefnogi ei phenderfyniad. Erbyn i safbwynt y cwmni gael ei gadarnhau, roedd yr Arolygiaeth eisoes wedi llunio cynlluniau i wella ei gweithgareddau rheoleiddio, a fyddai’n cyflymu sefydlu’r rhaglen drawsnewid. Ffocws allweddol yr ymdrechion hyn oedd archwilio technegol, gan arwain at nifer uwch o archwiliadau technegol safle yn 2024 o’i gymharu â blynyddoedd blaenorol. Galluogodd y craffu cynyddol hwn yr Arolygiaeth i bennu meysydd ychwanegol i’w gwella nad oeddent wedi’u nodi o’r blaen. Arweiniodd yr archwiliadau technegol ychwanegol at gynnydd sylweddol mewn argymhellion archwilio yn 2024. Is-set nodedig o’r argymhellion archwilio y gellir eu gweld yn Ffigur 34 oedd y rhai a wnaed mewn ymateb i archwiliad DWSP a oedd yn gynhwysfawr ac yn ‘ymchwiliad manwl’ o system DWSP gyflawn y cwmni. Rhagwelodd yr Arolygiaeth gynnydd mewn argymhellion archwilio yn ystod blwyddyn gyntaf y trawsnewid. Dylid gweld yr argymhellion hyn fel rhan o sefydlu trawsnewid yn hytrach na dirywiad mewn perfformiad. Derbyniodd Hafren Dyfrdwy 10 argymhelliad archwilio yn 2024 o’i gymharu â chwech yn 2023 a thri yn 2022.

Ffigur 33. Nifer yr argymhellion fesul cwmni yn 2024

Company	Number of recommendations
Dŵr Cymru Welsh Water	95
Hafren Dyfrdwy	26
Albion Eco	2

Ffigur 34. Tuedd argymhellion yng Nghymru

Compliance	Event	Legal Instrument
2	7	0
28	22	1
15	30	0
30	37	1
13	37	0

As part of Dŵr Cymru Welsh Water’s transformation programme, thematic meetings have been introduced to concentrate on key areas, ensuring measurable outcomes. One such theme is recommendations, which hold Fel rhan o raglen drawsnewid Dŵr Cymru, cyflwynwyd cyfarfodydd thematig i ganolbwyntio ar feysydd allweddol, gan sicrhau canlyniadau mesuradwy. Un thema o’r fath yw argymhellion, sydd o arwyddocâd arbennig oherwydd mynegai risg yr argymhellion—un o’r ffactorau a ystyrir wrth asesu a ddylai cwmni ddechrau trawsnewid. Prif nod y cyfarfod thematig hwn yw cefnogi’r cwmni i wella ei RRI ar ôl tair blynedd o berfformiad sy’n dirywio.

Yn y cyfarfodydd hyn, mae Arolygwyr yn trafod enghreifftiau o ymatebion i argymhellion sy’n enghreifftiau o’r gwahanol sgoriau asesu ymateb sydd ar gael iddynt fel rhan o’r weithdrefn asesu. Roedd rhai o’r gwersi cynnar a ddysgwyd o’r trafodaethau ffocws hyn yn cynnwys:

Sut i fonitro cyflawniad argymhellion hyd at y pwynt cyflwyno gyda thystiolaeth.
Sut olwg sydd ar dystiolaeth cyflwyno? Beth yw tystiolaeth o ansawdd da o’i gymharu â thystiolaeth o ansawdd gwael?
Sut i benderfynu ar y bobl gywir i ‘berchnogi’ gwahanol fathau o argymhellion.

Mae’r cyfarfodydd hefyd yn gyfle i drafod cyflawni argymhellion cyfredol i helpu i arwain y cwmni tuag at dderbyn asesiad ymateb mwy ffafriol.

Mae Ffigur 35 yn dangos bod diffygion rheoli yn cyfrif am y gyfran fwyaf o argymhellion, gyda 77 yn ffurfio’r gyfran hon. Denodd diffygion samplu, storio a dosbarthu a thrin argymhellion hefyd. O’r 77 o argymhellion yn y categori rheoli, roedd y mwyafrif ar gyfer asesu risg a pholisïau a gweithdrefnau.

Ffigur 35. Argymhellion rheoli yn ôl math

High category			Sub category
Management	77	Wales	Risk Assessment	38	Wales
Sampling	14	Wales	Policy/Procedure	15	Wales
Treatment	13	Wales	Treatment	8	Wales
Communication	9	Wales	Investigations	7	Wales
Storage and Distribution	7	Wales	Reservoir / Network operation	5	Wales
Other	2	Wales	Disinfection	5	Wales
Catchment	1	Wales	Training	3	Wales
			Record keeping	3	Wales
			Unwholesome water	2	Wales
			Regulation 31	2	Wales
			Monitoring equipment	1	Wales
			Storage of spares / chemicals	1	Wales

Denodd Dŵr Cymru a Hafren Dyfrdwy argymhellion ar gyfer digwyddiadau adroddadwy, gyda 37 o argymhellion wedi’u rhoi i gyd yn 2024, yr un nifer ag yn 2023, rhwng 18 digwyddiad (12 yn 2023). Derbyniodd Dŵr Cymru 24 o argymhellion rhwng 13 digwyddiad a derbyniodd Hafren Dyfrdwy 13 o argymhellion rhwng pum digwyddiad.

Mae’r mynegai risg argymhellion (Ffigur 36) yn mesur perfformiad pob cwmni mewn argymhellion yn erbyn y diwydiant. Argymhellion yw’r lefel gyntaf o ymyrraeth reoleiddiol, yn unol â’r fframwaith Rheoleiddio Gwell. At ddibenion trafodaeth, tybir bod dosbarthiad cyfartal o argymhellion yn ôl maint y cwmni (y boblogaeth a wasanaethir). Gellir gweld dadansoddiad atchweliad yn Ffigur 28 fel y llinell ddu ganolog. Mae safle islaw’r llinell hon yn golygu bod cwmni’n derbyn llai o argymhellion a/neu sgoriau is ynghlwm wrth yr argymhellion hynny nag y byddai disgwyl. Mae safle uwchlaw’r llinell ddu yn golygu’r gwrthwyneb.

Mae gan unrhyw fesur rywfaint o ansicrwydd ac felly cymhwysir cyfwng hyder o 95% ar y naill ochr a’r llall i’r llinell ddu, a gynrychiolir gan y llinellau coch a glas.

Ffigur 36. Mynegai Risg Argymhellion

	Expected	Final
Dŵr Cymru Welsh Water	627.2058663	1289.544909
Hafren Dyfrdwy	43.01312443	220.0270191
Albion Eco	0.036565422	0

Mae’r mynegai risg argymhellion yn dangos safle Dŵr Cymru a Hafren Dyfrdwy o’i gymharu â’r sgôr argymhelliad disgwyliedig ar gyfer maint y cwmni. Er bod Hafren Dyfrdwy o fewn y sgôr disgwyliedig, mae Dŵr Cymru yn parhau uwchlaw’r llinell goch, a ddisgwylir gan fod y cwmni ar ddechrau ei daith drawsnewid.

Gorfodi

Mae’r Arolygiaeth yn cyhoeddi offerynnau cyfreithiol ansawdd dŵr yfed ar ei gwefan o dan raglenni gwella cwmnïau. Ystyrir bod offerynnau cyfreithiol diogelwch (SEMD a NIS) yn sensitif ac felly nid ydynt yn cael eu cyhoeddi yn y parth cyhoeddus. Mae crynodeb o’r offerynnau cyfreithiol a gyhoeddwyd yn 2024 isod.

Type of legal instrument	Number	Companies
Regulation 28(4) notice relating to risks identified in water safety plans	10	Dŵr Cymru Welsh Water (7), Hafren Dyfrdwy (3)

Tabl 15: Offerynnau cyfreithiol nad ydynt yn gysylltiedig â PR24 a gyhoeddwyd yng Nghymru, yn 2024

Mae’r offerynnau cyfreithiol unigol a restrir uchod wedi cael eu trafod yn fanwl, o fewn adroddiadau chwarterol y Prif Arolygydd a gyhoeddwyd drwy gydol 2024.

Yn 2024 gwnaed y rhan fwyaf o’r gwaith i sicrhau offerynnau cyfreithiol ar gyfer cyflawni rhaglenni gwella y mae cwmnïau wedi ymrwymo iddynt yn ystod PR24, a adlewyrchir yn yr offerynnau cyfreithiol ychwanegol a grynhoir yn y tabl isod. Mae’r offerynnau cyfreithiol hyn yn galluogi’r Arolygiaeth i fonitro cynnydd cynlluniau cwmnïau i fynd i’r afael â risgiau ansawdd dŵr yfed, NIS neu SEMD. Yn ei benderfyniad PR24, mae Ofwat wedi cysylltu’r danfoniadau rheoli prisiau ar gyfer cynlluniau gwella ag offerynnau cyfreithiol a gyhoeddwyd gan yr Arolygiaeth. Bydd yr Arolygiaeth yn parhau i weithio’n agos gydag Ofwat a’u diweddaru drwy gydol y Cynllun Rheoli Asedau.

Type of legal instrument	Number	Companies
Regulation 28(4) notice relating to risks identified in water safety plans	4	Dŵr Cymru Welsh Water (4)
Undertaking accepted under section 19(1) of the Water Industry Act 1991 for drinking water quality improvements	3	Dŵr Cymru Welsh Water (2), Hafren Dyfrdwy
Undertaking accepted under section 19(1) of the Water Industry Act 1991 for SEMD improvements	5	Dŵr Cymru Welsh Water
Regulation 17(1) notice for improvements under the Network and Information Systems Regulations 2018	2	Dŵr Cymru Welsh Water, Hafren Dyfrdwy
Formal acknowledgement of a set of actions (‘Acknowledged Actions’)	1	Dŵr Cymru Welsh Water

Tabl 16: Offerynnau cyfreithiol cysylltiedig PR24 a gyhoeddwyd yng Nghymru, yn 2024

Rhaglenni Trawsnewid

Un o weithgareddau allweddol Tîm Gorfodi’r Arolygiaeth yw rheoli’r rhaglenni trawsnewid. Gall yr Arolygiaeth gychwyn rhaglen drawsnewid lle mae sefyllfa risg cwmni’n codi neu’n cael ei gwireddu’n aml mewn maes gweithredu penodol. Er enghraifft, digwyddiadau ansawdd dŵr yfed lluosog, tebyg a achosir gan ddiffyg hyfforddiant priodol. Unwaith y bydd cwmni’n cael gwybod bod yr Arolygiaeth yn bwriadu eu rhoi mewn trawsnewidiad, maent yn ceisio gweithio ar y cyd i lunio rhaglen fesuradwy o welliannau.

Mae rhaglen drawsnewid yn cynnwys set o offerynnau cyfreithiol pwrpasol i fynd i’r afael â’r meysydd hynny o risg uchel. Maent yn gyffredinol yn fawr o ran cwmpas ac yn gofyn am ymdrech hirdymor, ddwys i symud y sefyllfa risg. Yn dilyn y gyfran gychwynnol o offerynnau cyfreithiol, gellir defnyddio offerynnau cyfreithiol dilynol i fynd i’r afael â materion sy’n deillio o’r rhaglen gychwynnol.

Nid yn unig y mae trawsnewid yn ymwneud â chwblhau’r gwaith sydd wedi’i gynnwys mewn hysbysiadau sy’n rhwymo’n gyfreithiol, ond mae’n ymwneud ag ymdrech gadarn a chyson i leihau’r risg gyffredinol. Gall agwedd personél y cwmni, yn enwedig y rhai mewn rolau arweinyddiaeth uwch, fod yn ffactor mawr yn hyn, sy’n pennu agwedd y cwmni yn y pen draw.

Dechreuodd Dŵr Cymru drawsnewid ym mis Mehefin 2024 yn dilyn proffil risg cynyddol fel y dangoswyd gan adroddiadau digwyddiadau a chydymffurfiaeth y cwmni a’r asesiad dilynol gan yr Arolygiaeth a’r nifer uchel o argymhellion a gynhyrchwyd gan yr adroddiadau hyn.

Datblygwyd y rhaglen drawsnewid mewn cydweithrediad â’r cwmni yn ystod 2024 a’i nod yw gwella perfformiad mewn nifer o feysydd allweddol megis hyfforddiant, llywodraethu, gweithdrefnau, ac adolygiad peryglon o risgiau mewn gweithfeydd trin dŵr. Cyflwynwyd pum hysbysiad trawsnewid i’r cwmni ar ddiwedd 2024.

Fel rhan o waith arferol ochr yn ochr â’r rhaglen drawsnewid, cytunwyd ar darged afliwio newydd ar gyfer AMP8 gyda’r cwmni, fodd bynnag nid oes unrhyw welliannau sylweddol o hyd ym mherfformiad y cwmni yn erbyn y metrig hwn, i’w ddod hyd at gyfartaledd y diwydiant. Mae’r targed AMP8 newydd yn darged ymestynnol o ostyngiad o 50% ar darged AMP7, gyda’r nod erbyn diwedd AMP9, y bydd y cwmni’n cyd-fynd â gweddill y diwydiant.

Mae’r cwmni wedi gofyn am drafodaeth ac adborth adeiladol ar adroddiadau carreg filltir, argymhellion ac agweddau eraill i gyflawni gwelliannau, sy’n gadarnhaol, ac mae’r cwmni wedi datgan nod i fod yn fwy agored a chydweithredol yn gyffredinol, sydd wrth gwrs yn cael ei groesawu. Mae’r Arolygiaeth wedi dechrau gweld gwelliannau yn yr adroddiadau a gyflwynwyd yn dilyn y trafodaethau hyn, ac yn annog y cwmni i barhau yn y modd hwn.

Mae’r hysbysiad Arolygu Cronfeydd Dŵr a Thanciau Gwasanaeth wedi’i reoli’n dda, hyd yn oed gyda chymhlethdodau mynediad hysbys i rai o’r asedau, aeth y cwmni i’r afael â hyn o fewn ei gynllunio a chwblhaodd y cwmni’r hysbysiad hwn ar amser, erbyn mis Mawrth 2025.

Roedd y dull a gymerodd y cwmni o ran yr hysbysiadau trawsnewid, yn enwedig yr hysbysiad Adolygiad Peryglon, wedi’i ystyried yn dda, ac mae’n ymddangos bod y cwmni’n gosod y lefel gywir o bersonél a chefnogaeth yn y gwaith o reoli’r hysbysiadau i sicrhau ei lwyddiant.

Mae’r cwmni’n awyddus i gael trafodaethau ac adborth ynghylch argymhellion, adroddiadau carreg filltir ac asesiadau eraill gan yr Arolygiaeth. Fodd bynnag, mae rhai ymatebion amddiffynnol neu sensitif yn parhau yn ystod y cyfarfodydd hyn. Er bod ystum amddiffynnol yn naturiol iawn, nod yr Arolygiaeth yw cynorthwyo’r cwmni i ddeall ein disgwyliadau a symud y cwmni i sefyllfa lle mae ei broffil risg yn lleihau.

Mae’r cwmni wedi dangos awydd i gwblhau’r rhaglen drawsnewid cyn gynted â phosibl. Fodd bynnag, rhaid iddo gofio bod rhai newidiadau diwylliannol yn cymryd mwy o amser i’w hymgorffori, ac er bod yr Arolygiaeth yn canmol y brwdfrydedd, rhaid i’r cwmni dderbyn bod y rhaglenni hyn yn cymryd sawl blwyddyn.

SEMD (Cyfarwyddyd Mesurau Diogelwch ac Argyfwng)

2024 oedd y drydedd flwyddyn adrodd i gwmnïau ers i’r Arolygiaeth reoleiddio Cyfarwyddyd Mesurau Diogelwch ac Argyfwng 2022 (y Cyfarwyddyd). Mae cwmnïau wedi dangos gwelliant cyffredinol wrth gydnabod y meysydd y mae angen iddynt eu gwella a symud tuag at gydymffurfio â’r Cyfarwyddyd, gan arwain at fuddsoddiad sylweddol yn PR24 dros ystod o gynlluniau sy’n cynnwys gwelliannau diogelwch a chynllunio argyfwng.

Yn ystod 2024, gwelodd yr Arolygiaeth fwy o ymgysylltiad gan y diwydiant a oedd yn edrych i wella cydymffurfiaeth â’r Cyfarwyddyd yn rhagweithiol, er enghraifft, croesawodd yr Arolygiaeth arbenigwr cynllunio argyfwng o gwmni dŵr a gafodd ei secondio i’r Arolygiaeth am gyfnod o chwe mis, o dan ein rhaglen rheoleiddio gwell. Galluogodd hyn y cwmni i ennill gwybodaeth uniongyrchol a dealltwriaeth reoleiddiol o ddisgwyliadau’r Arolygiaeth o gydymffurfiaeth cwmnïau dŵr â’r Cyfarwyddyd yn ogystal â’r Arolygiaeth yn cael cipolwg ar yr ymarferoldeb a brofir gan gwmnïau dŵr wrth gynllunio a rhedeg digwyddiadau argyfwng.

Cynhaliodd yr Arolygiaeth raglen o archwiliadau yn ogystal ag asesiadau digwyddiadau a rhyngweithio cwmnïau a arweiniodd at ystod o weithgarwch gorfodi i sicrhau gwelliant a chydymffurfiaeth fel y dangosir yn Ffigur 37:

Ffigur 37: Trosolwg o orfodi SEMD

Enforcement orders made	2
Undertakings served	4
Recommendations made	86

Mae’r diwydiant wedi rhoi adborth bod y dull gorfodi hwn yn newid nodedig o’i gymharu â’r dull rheoleiddio blaenorol, cyn ymwneud yr Arolygiaeth.

Mae cwmnïau dŵr wedi gwneud cynnydd nodedig o ran cydymffurfio â gofynion y Cyfarwyddyd, gyda thystiolaeth o ganlyniadau a chydymffurfiaeth well yn dod i’r amlwg, gyda mwy i’w gyflawni yn AMP8.

Cyflwyniad RAG (Coch/Ambr/Gwyrdd)

2024 oedd y drydedd flwyddyn ar gyfer ffurflenni RAG yr asesiad risg, wrth i gwmnïau barhau i weithio i feincnodi yn erbyn disgwyliadau’r Gyfarwyddiaeth a gweddill y diwydiant.

Trosolwg o symudiadau RAG

Ers 2022, mae hunan-ddosbarthiadau coch ac ambr y cwmnïau wedi cynyddu, fel y disgwyliwyd yn y blynyddoedd cychwynnol o asesu yn dilyn adborth ar ddigwyddiadau ac archwiliadau a meincnodi rhwng cyfoedion:

Ffigur 38 – Newidiadau RAG yn ôl blwyddyn

	2022	2023	2024
Green	433	454	392
Amber	80	84	96
Red	18	9	30

Mae’r newidiadau mwyaf arwyddocaol mewn statws RAG fel arfer yn dilyn archwiliad neu ddigwyddiad mawr.
Yn wahanol i flynyddoedd blaenorol, gwelwyd y symudiad mwyaf yn 2024 yn y categori Profi ac Ymarfer, gan gyd-daro ag archwiliadau ledled y diwydiant yn cael eu cyflwyno ochr yn ochr ag asesiadau RAG.
Nid yw penodedigion mewnosodedig wedi’u cynrychioli yn y setiau data, gan eu bod yn dilyn mecanwaith adrodd gwahanol.

Mae canlyniadau nodedig RAG yn cynnwys:

Defnyddwyr bregus

Fel y llynedd, adroddodd llawer o gwmnïau ambr a choch ar gyfer cwsmeriaid bregus. Nododd sawl cwmni broblemau gyda chysylltu data cwsmeriaid presennol y Gofrestr Gwasanaeth Blaenoriaeth (PSR) â systemau cwsmeriaid yn ogystal â thynnu sylw at faterion cytundebau rhannu data a chefnogaeth amrywiol gan asiantaethau allanol, fel partneriaid Fforwm Cydnerthedd Lleol (LRF), gan greu ansicrwydd ynghylch y gallu i ddiwallu’r galw am ddanfoniadau i ddefnyddwyr bregus.

Mae sawl cwmni wedi datblygu systemau i wella’r cysylltiad â defnyddwyr bregus. Cyflwynodd South East Water system negeseuon testun SMS newydd i hysbysu defnyddwyr bregus am darfu ar ddŵr. Roedd gan gwmnïau a oedd yn adrodd yn wyrdd wybodaeth fanwl am safleoedd bregus yn eu cylch gwaith, er enghraifft gan ddefnyddio prosesau mapio tactegol i nodi cwsmeriaid bregus fel ysbytai, ysgolion, cartrefi nyrsio/gofal a charchardai. Roedd gan sawl cwmni gynlluniau ysbytai a charchardai ar waith yn cynnwys gwybodaeth allweddol i gynyddu dealltwriaeth a chefnogaeth i’r cwsmeriaid hyn yn ystod unrhyw ddigwyddiadau.

Profi ac ymarfer

Roedd cyflwyniad RAG 2024 yn cyd-daro ag archwiliad ledled y diwydiant o brofi ac ymarfer, a gwelodd cyflwyniad 2024 nifer o gwmnïau’n symud i oren yn eu statws RAG ar gyfer y canlyniadau hyn. Nid oedd sawl cwmni a adroddodd ambr wedi ymarfer eu senario gwaethaf rhesymol o ran darpariaeth dŵr amgen. Gwelsom un cwmni’n cydnabod hyn ac maent bellach yn edrych i ymarfer eu parth ynys fwyaf. Nododd cwmnïau eraill ddiffyg profi safleoedd bregus fel carchardai ac ysbytai.

Rhestrodd rhai cwmnïau sawl ‘digwyddiad byw’ fel profi ac ymarfer ond ni wnaethant nodi pa amcanion a gyflawnwyd a pha rai oedd yn dal i fod heb eu cyflawni, gydag adolygiadau ôl-ddigwyddiad cyfyngedig i wneud y mwyaf o’r dysgu. Mae rhai cwmnïau wedi gweithredu proses adolygu ôl-ddigwyddiad i gasglu dysgu ar ôl pob digwyddiad ac ymarfer, a gefnogir gan olrhain camau gweithredu canolog i fonitro cynnydd camau gweithredu a fframwaith llywodraethu ar waith i uwchgyfeirio camau gweithredu hwyr; croesawyd hyn gan yr Arolygiaeth. Cynhaliodd y rhan fwyaf o gwmnïau brofi ac ymarfer gyda phartneriaid LRF, fodd bynnag, dim ond mewn ymarferion a drefnwyd gan LRF y cymerodd cwmnïau eraill ran a chymerasant ddysgu cyfyngedig o’r rhain, tra bod eraill yn trefnu ac yn ymgysylltu’n rhagweithiol â’r LRF mewn senarios digwyddiadau sy’n gysylltiedig â dŵr, croesawyd hyn hefyd gan yr Arolygiaeth.

Yn nodweddiadol, roedd y cwmnïau hynny a oedd yn adrodd yn wyrdd ar gyfer y canlyniad profi ac ymarfer yn cynnal profion cynllunio brys byw gyda rhanddeiliaid allanol yn ogystal â sawl cwmni sy’n profi amrywiaeth o ddefnydd dŵr amgen, o sefydlu gorsafoedd dŵr amgen, defnyddio tanciau statig ac ymarferion tancio. Roedd gan yr ymarferion hyn nodau ac amcanion clir gyda dysgu wedi’i ddogfennu wedi’i fewnosod yn y cwmni. Yn ogystal, roedd sawl cwmni a oedd yn adrodd yn wyrdd wedi cynnal amrywiaeth o brofion diogelwch gan gynnwys profion treiddiad safleoedd ac asedau, chwiliadau am fygiau, profion gwe-rwydo e-bost, yn ogystal â gosod arwyddion ffug ar safle i brofi ymarferion adrodd diogelwch.

Adnabod cyflenwyr allanol

Defnyddiodd cwmnïau oedd yn adrodd yn wyrdd offer fel llyfr risg lle mae busnesau â risgiau diogelwch uwch wedi cofrestru ar y platfform gan ddarparu asesiad o’r risgiau diogelwch a achosir gan y sefydliadau hyn. Yn ogystal, fe wnaeth cwmnïau eraill orfodi eu bod yn ofynnol i’w cadwyn gyflenwi gwblhau datganiadau troseddol, a gwiriadau adnabod cyn gweithio ar asedau gweithredol gyda mynediad i safleoedd yn broses reoledig sy’n gofyn am lofnod. Gweithredodd un cwmni wiriadau diogelwch personél ar gyfer gweithwyr dros dro a ddarparwyd i’r un safon â’r rhai a gynhelir ar weithwyr.

Digwyddiadau

Mae archwilwyr cyfryngau cymdeithasol wedi cyflwyno her i sawl cwmni yn ystod 2024, ac er eu bod fel arfer yn gyfreithlon, mae hyn wedi tynnu sylw at sawl problem i’r cwmnïau dan sylw. Fodd bynnag, roedd yna ychydig o enghreifftiau o ymddygiadau cadarnhaol o amgylch herio ac ymgysylltu â’r archwilwyr cyfryngau cymdeithasol.

Dros y flwyddyn, ymgysylltodd yr Arolygiaeth â sawl cwmni ynghylch datgelu gormod o wybodaeth am safleoedd sensitif, gall hyn fod o deithiau safle sydd wedi’u gwahardd yn benodol, i ysgrifau diwydiant ar brosiectau adeiladu mawr. Atgoffodd yr Arolygiaeth ac mae’n parhau i atgoffa cwmnïau o’u rhwymedigaethau i gadw gwybodaeth hanfodol yn ddiogel.

Mae digwyddiadau nodedig yn cynnwys:

Colli cyflenwad Hastings – Southern Water

Rhwng 2 Mai 2024 a 7 Mai 2024, collodd defnyddwyr a gyflenwyd o waith trin dŵr yn Hastings gyflenwadau dŵr yfed oherwydd byrstio yn y brif bibell ddŵr crai sy’n dod i mewn a oedd yn cyflenwi’r gwaith. Hysbyswyd yr Arolygiaeth am hyn fel digwyddiad ansawdd dŵr yfed 2024/9637. Yn ystod y digwyddiad, methodd y cwmni â chydymffurfio â gofynion paragraffau 3 a 4(4) o’r Cyfarwyddyd.

Mae’r cwmni wedi cydnabod yn flaenorol fod angen disodli’r brif bibell, ond ni wnaed hyn oherwydd cost. Fe’i nodwyd ar gynllun diogelwch dŵr y cwmni fel ‘categori D DWI’ a oedd angen lliniaru ymhellach yn ogystal â bod yn achos colli cyflenwad a digwyddiad byrstio blaenorol. Felly, daeth yr Arolygiaeth i’r casgliad nad oedd gan y cwmni gynlluniau cydnerthedd digonol ar waith i sicrhau parhad ei holl swyddogaethau cyflenwi dŵr, sy’n groes i baragraff 4(4)(a) o’r Cyfarwyddyd, sy’n nodi bod rhaid paratoi cynlluniau ar gyfer cyflenwi dŵr ar y sail bod yn rhaid i’r cwmni (a) barhau i gyflawni (i) ei holl swyddogaethau cyflenwi dŵr.

Felly, yn dilyn y digwyddiad, gorfododd yr Arolygiaeth, ac mae’r cwmni wedi cynnig fel ymrwymiad adran 19 i ailosod y brif bibell a gwella gwydnwch yr ardal.

Digwyddiad YouTube Affinity Water

Roedd y digwyddiad yn ymwneud â chrewyr cynnwys YouTube yn cael mynediad heb awdurdod ac yn ffilmio twneli cwmni dŵr mewn safle cronfa ddŵr a thwll turio, gan osgoi mesurau diogelwch a mynd i mewn trwy ddrws nad oedd wedi’i ddiogelu’n ddigonol. Ysgogodd y fideo a ddeilliodd o hyn, a uwchlwythwyd ym mis Ionawr 2024, y cwmni i ymchwilio ac adrodd y digwyddiad i’r Arolygiaeth. Priodolwyd y toriad diogelwch i glo diffygiol, a chydnabu’r cwmni oedi wrth ymateb i’r larwm. Roedd y camau unioni yn cynnwys sicrhau’r drws gyda chloeon ychwanegol, gosod synhwyrydd diogelwch eilaidd, a gweithredu gwiriadau cynnal a chadw rheolaidd fel mesur tymor byr. Yn dilyn hynny, rhoddwyd mesurau ar waith i fynd i’r afael â’r ymateb i’r larwm.

Argymhellodd yr Arolygiaeth adolygiad cynhwysfawr o strategaeth cynnal a chadw diogelwch a phrotocolau cyfathrebu’r cwmni. Pwysleisiodd yr Arolygiaeth yr angen am ymatebion larwm amserol a gwiriadau trylwyr o bob pwynt mynediad. Roedd yn ofynnol i’r cwmni gyflwyno adolygiad manwl o ddiogelwch y safle, cadarnhau sgôr diogelwch ffitiadau drws newydd, a sicrhau bod toriadau yn y dyfodol yn cael eu canfod a’u trin yn brydlon.

Colli cyflenwad Guildford Thames Water

Yn dilyn digwyddiad tywydd eithafol ddiwedd 2023 (storm Ciaran), profodd y cwmni doriadau pŵer mewn wyth safle pwmpio a thrin ar draws system gyflenwi Guildford ac yna collwyd cyflenwad eang ar draws ardal Guildford. Roedd hyn oherwydd nifer a hyd y toriadau pŵer yng ngweithfeydd trin Shalford yn ystod y cyfnod hwn, yn ogystal â diffyg gwydnwch cyflenwad dŵr/pŵer o fewn system Guildford.

Yn dilyn asesiad yr Arolygiaeth o’r digwyddiad, anfonwyd llythyr ‘bwriad gorfodi’ at y cwmni yn gofyn i’r cwmni lofnodi ymrwymiad adran 19 i gyflawni gwelliannau i gynllunio argyfyngau a gwydnwch pŵer o fewn ardal Guildford. Derbyniodd y cwmni’r ymrwymiad adran 19 ym mis Tachwedd 2024 sy’n ei gwneud yn ofynnol i’r cwmni gymryd camau i wella gwydnwch yn ardal Guildford.

Colli cyflenwad Testwood Southern Water

Digwyddodd digwyddiad ansawdd dŵr sylweddol yng ngwaith Testwood ar Ragfyr 18, 2024, a oedd yn cynnwys methiant y gwaith a cholli cyflenwad. Arweiniodd y digwyddiad at lefelau afloywder uwch a chau i lawr dilynol, gan achosi colli cyflenwad i 130,920 o ddefnyddwyr. Cymerodd y cwmni amryw o gamau, gan gynnwys ffurfio tîm digwyddiad, sefydlu gorsafoedd dŵr potel, ac ail-barthu eu rhwydwaith i ddod â dŵr i mewn o ardaloedd eraill. Dywedodd y cwmni eu bod yn wynebu heriau wrth sefydlu gorsafoedd dŵr potel a sicrhau danfoniadau amserol, gan effeithio ar eu gallu i ddarparu’r isafswm cyflenwad dŵr gofynnol i ddefnyddwyr yr effeithiwyd arnynt.

Yn ei hymchwiliad, tynnodd yr Arolygiaeth sylw at yr angen am gynllunio a gweithredu darpariaethau dŵr amgen yn well yn ystod argyfyngau ac argymell adolygu methodoleg y cwmni ar gyfer asesu lleoliadau gorsafoedd dŵr potel a gwella gwydnwch cyflenwadau dŵr amgen, yn enwedig ar gyfer safleoedd bregus fel ysbytai. Yn ogystal, tynnwyd sylw at yr angen i adolygu galluoedd storio ac ymateb y rhwydwaith i ymdrin â digwyddiadau tebyg yn fwy effeithiol yn y dyfodol. Anfonwyd llythyr ‘â’r bwriad o orfodi’, yn gofyn am ymrwymiad adran 19 fel rhan o’r adroddiad digwyddiad, gan ei gwneud yn ofynnol i’r cwmni ymgymryd â gwaith i gynyddu gwydnwch ar y safle.

Cyfathrebu diogel Southern Water

Ym mis Ionawr 2024, ysgrifennodd yr Arolygiaeth at Southern Water ynghylch erthygl ar-lein a ddangosodd luniadau falf manwl o safle CNI. Roedd sawl pryder ynghylch yr erthygl hon, gan gynnwys ei bod yn datgelu lleoliadau asedau sensitif ac yn rhestru enwau’r gadwyn gyflenwi allweddol a ddefnyddiwyd i gyflawni’r prosiect hwn.

Argymhellodd yr Arolygiaeth yn ffurfiol y dylai’r cwmni sicrhau nad yw cyhoeddiadau yn y dyfodol yn datgelu gwybodaeth sensitif yn yr erthygl, ac awgrymodd y dylai’r cwmni dynnu’r erthygl bresennol hon oddi ar y wefan. Ymatebodd y cwmni drwy dynnu’r erthygl, gan ddatgan na fydd unrhyw erthyglau pellach yn ymwneud â safleoedd CNI yn cael eu cyhoeddi a bod prosesau a gweithdrefnau perthnasol yn cael eu hadolygu o amgylch cyhoeddi gwybodaeth.

Company	Audit area	Reason	Date
TMS	Physical	CNI Security	Jan-24
TMS	Physical	CNI Security	Jan-24
TMS	Physical	CNI Security	Jan-24
AFW	Physical	CNI Security	Jan-24
SRN	Physical	CNI Security	Feb-24
AFW	Desktop	Testing and Exercising	Apr-24
ANH	Desktop	Testing and Exercising	Apr-24
DWR	Desktop	Testing and Exercising	Apr-24
HDC	Desktop	Testing and Exercising	Apr-24
NES	Desktop	Testing and Exercising	Apr-24
PRT	Desktop	Testing and Exercising	Apr-24
SES	Desktop	Testing and Exercising	Apr-24
SEW	Desktop	Testing and Exercising	Apr-24
SRN	Desktop	Testing and Exercising	Apr-24
SST	Desktop	Testing and Exercising	Apr-24
SVT	Desktop	Testing and Exercising	Apr-24
SWB	Desktop	Testing and Exercising	Apr-24
TMS	Desktop	Testing and Exercising	Apr-24
UUT	Desktop	Testing and Exercising	Apr-24
WSX	Desktop	Testing and Exercising	Apr-24
YKS	Desktop	Testing and Exercising	Apr-24
BRL	Physical	CNI	May-24
SES	Physical	Command and Control	Jul-24
HDC	Physical	CNI Security	Oct-24
YKS	Physical	CNI Security	Nov-24

Tabl 17 – Archwiliadau a gynhaliwyd gan y Tîm SEMD yn 2024

NIS – Rheoliadau Systemau Rhwydwaith a Gwybodaeth

TMae Rheoliadau Systemau Rhwydwaith a Gwybodaeth (2018) yn rheoliad i sicrhau bod y dechnoleg weithredol sy’n cynnal cynhyrchiad dŵr yfed yn parhau i fod yn gadarn ac yn weithredol, er mwyn sicrhau bod dŵr yn cael ei gyflenwi bob amser. Yng Nghymru a Lloegr, mae gweithredu a chyflawni gweithredol Rheoliadau Systemau Gwybodaeth a Rhwydwaith wedi’i ddirprwyo i’r Arolygiaeth Dŵr Yfed. Y pwrpas strategol yw sicrhau bod cwmnïau dŵr yn darparu’r gwasanaeth hanfodol o ddarparu cyflenwadau dŵr iachus, di-dor i ddefnyddwyr yng Nghymru a Lloegr.

Rhaid i gwmnïau dŵr sy’n gwasanaethu poblogaeth o 200,000 o bobl neu fwy weithredu asesiad risg i wella gwydnwch technoleg weithredol, gan ddychwelyd y canlyniad fel rhan o’r rheoliadau yn flynyddol ers 2018.

Rhwng 2023-2024 mae pob cwmni dŵr wedi bod yn destun archwiliad seiber-wydnwch yr Arolygiaeth i wirio asesiad risg hunanasesedig pob cwmni. Cyhoeddwyd hysbysiadau cyfreithiol i ddau gwmni i wella eu hasesiadau risg mewn ymateb i’r archwiliadau. Mae gan bob cwmni yn Lloegr (a Chymru) hysbysiad rheoliad 18 i fynd i’r afael â risg seiber weddilliol a’u cynlluniau gwella seiber PR24. Mae Cyflawniadau Rheoli Prisiau Ofwat wedi’u clymu i’r hysbysiadau hyn gael eu bodloni’n llawn. Gall methu â bodloni’r gofynion hysbysiad arwain at gosbau Ofwat yn ogystal ag unrhyw orfodaeth gan yr Arolygiaeth.

Oherwydd natur sensitif seiber-wydnwch yn y sector Dŵr, ni chyhoeddir gwybodaeth am berfformiad y sector yn gyhoeddus. Cynhyrchir adroddiad Gweinidogol ar Seiber-wydnwch yn y sector dŵr yn flynyddol.

Deunyddiau mewn cysylltiad â dŵr yfed (rheoliad 31)

Mae Rheoliad 31 yn gwahardd cwmni dŵr rhag rhoi unrhyw sylwedd neu gynnyrch mewn dŵr, neu gyflwyno unrhyw sylwedd neu gynnyrch i ddŵr, nad yw wedi bodloni un o’r darpariaethau yn rheoliad 31 o’r Rheoliadau. Mae hyn yn cwmpasu’r holl gemegau a chynhyrchion adeiladu a ddefnyddir gan ymgymerwyr dŵr, o ffynhonnell y dŵr, hyd at y pwynt dosbarthu i safle’r defnyddiwr. Mae hon yn ddyletswydd hanfodol oherwydd gall deunyddiau halogi dŵr trwy flas, arogl neu drwy ollwng sgil-gynhyrchion niweidiol. Mae’r rheoliad yn nodi sut y gellir rhoi cymeradwyaethau i gynhyrchion a deunyddiau adeiladu nad ydynt yn niweidio ansawdd dŵr, ac yn y pen draw ddiogelwch defnyddwyr.

Yn ystod 2024, parhaodd yr Arolygiaeth i dderbyn a phrosesu ceisiadau i gymeradwyo cynhyrchion mewn cysylltiad â dŵr yfed (o dan reoliad 31). Roedd nifer y ceisiadau a broseswyd fel a ganlyn:

Year	Total applications	New applications	Product changes	Product reapprovals
2024	177	47	79	51
2023	126	24	61	42
2022	145	32	62	51
2021	146	23	62	60

Tabl 18 – Ceisiadau Rheoliad 31

Mae’r Arolygiaeth wedi parhau i weithio gyda’i phartneriaid TG i ddatblygu’r ‘porth rheoliad 31’ ymhellach. Mae’r system wedi disodli’r system â llaw a’r ffurflenni cais blaenorol gyda phroses ryngweithiol ar-lein sy’n tywys ymgeiswyr trwy’r broses o ddarparu’r holl wybodaeth angenrheidiol ar gyfer cymeradwyaeth, neu newid cynnyrch. Bydd gan y broses ar-lein y fantais o fodloni safonau hygyrchedd (Rheoliadau Hygyrchedd Cyrff Sector Cyhoeddus (Gwefannau a Chymwysiadau Symudol) (Rhif 2) 2018). Bydd cam nesaf y prosiect yn cyflwyno proses symlach lle gall ymgeiswyr fonitro cynnydd eu cais trwy’r porth, a thrawsnewid y ‘rhestr cynhyrchion cymeradwy’ o PDF a gyhoeddir yn fisol, i wefan ryngweithiol, chwiliadwy sy’n cael ei diweddaru mewn amser real – catalog byw, ar-lein o gynhyrchion cymeradwy.

Gwelodd 2024 gynnydd sylweddol mewn stiwardiaeth cynnyrch gwael gyda sawl cynnyrch cymeradwy wedi’u dirymu o Restr yr Ysgrifennydd Gwladol gydag effaith ar unwaith a gwaharddiad wedi’i gyhoeddi ar gyfer defnyddio cynnyrch gyda newid enw heb awdurdod. Arweiniodd ymchwiliadau dilynol at ddirymiadau pellach ddechrau 2025. Roedd yr holl faterion a nodwyd o ganlyniad i newidiadau heb awdurdod yn cael eu gwneud i’r cynnyrch.

Ym mis Rhagfyr 2024, dirymwyd cymeradwyaeth ar gyfer Puriton Pipes (DWI 56/4/1112) a weithgynhyrchwyd gan Radius Systems Ltd. Roedd y cwmni wedi gwneud cyflwyniad hwyr am ailgymeradwyaeth ac unwaith y cyflwynwyd yr holl ddogfennau perthnasol, rhoddwyd ailgymeradwyaeth. Wedi hynny, fodd bynnag, hysbyswyd yr Arolygiaeth fod y wybodaeth a ddarparwyd yn anghywir a bod newidiadau heb awdurdod wedi’u gwneud i’r cynnyrch. Arweiniodd hyn at ddirymu’r gymeradwyaeth ar unwaith, a chyswllt helaeth â’r cwmni.

Cyhoeddwyd llythyr hysbysu gwaharddiad i’r diwydiant yn dilyn newid enw heb awdurdod i gynnyrch cymeradwy. Fel rhan o broses ail-frandio, darparodd MBCC gynhyrchion i gyflenwyr wedi’u hail-labelu â label â llawysgrifen yn nodi enw newydd y cynnyrch, gan newid o Sikadur-CombiFlex 930 i Sikadur-CombiFlex 933 (DWI 56/4/1569), ynghyd â dogfen IFU MBCC ar gyfer rhwymyn cymal MasterSeal 930 gyda glud MasterSeal 933 (DWI 56/4/144), gyda’r enwau cynnyrch ac IFU heb gyd-fynd. Nodwyd hyn yn wreiddiol gan Northumbrian Water a hysbysodd yr Arolygiaeth ac yna canfuwyd ei fod yn broblem eang. Nid oedd y cwmni wedi cwblhau’r broses newid ar gyfer y cynnyrch hwn a arweiniodd at sawl cwmni’n gorfod tynnu’r cynnyrch o asedau lle cafodd ei gymhwyso, gyda chwmnïau eraill yn cael eu gorfodi i gadw asedau allan o gyflenwad nes bod y broses wedi’i chwblhau a’r newid enw wedi’i awdurdodi. Arweiniodd hyn at nifer sylweddol o gyfarfodydd gyda chynrychiolwyr y cwmni i unioni’r mater. Roedd hwn yn enghraifft arall o stiwardiaeth wael ar gynnyrch gan y gweithgynhyrchwyr a hunanfodlonrwydd ar ran cwmnïau dŵr a chontractwyr a fethodd â nodi nad oedd yr IFU yn cyd-fynd â’r label ar gynhwysydd y cynnyrch, ac nad oedd enw’r cynnyrch yn ymddangos ar Restr yr Ysgrifennydd Gwladol. O ganlyniad, cyfarwyddwyd cwmnïau dŵr i hysbysu’r Arolygiaeth am ddefnyddio’r cynnyrch hwn fel digwyddiad ansawdd dŵr.

Nid yw’r Arolygiaeth yn gwneud y penderfyniad i ddirymu cynhyrchion neu wahardd defnyddio cynhyrchion yn ysgafn, fodd bynnag, lle nad yw’r gofynion i gynnal cymeradwyaethau cynnyrch yn cael eu bodloni, ac mae’n peri risg bosibl i iechyd y cyhoedd.

Yn ogystal, hepgorodd sawl deiliad cymeradwyaeth wneud cais am ailgymeradwyaethau cynnyrch a arweiniodd at gynnydd mewn cynhyrchion a oedd wedi dod i ben, a gweithgynhyrchwyr yn gorfod ymgymryd â’r broses o gymeradwyo cynnyrch, yn hytrach nag ailgymeradwyo.

Roedd y digwyddiadau hyn yn cymryd llawer o amser ac adnoddau i’r Arolygiaeth ac effeithiodd ar y cronfa gynyddol o geisiadau. Mae rhestr o’r holl gynhyrchion a gymeradwywyd ac sy’n cael eu hystyried o dan reoliad 31 ar gael ar wefan yr Arolygiaeth: https://www.dwi.gov.uk/drinking-water-products/resources-for-water-companies/approved-considered-products/.

Erlyniad Anglian Water

Yn Llys Ynadon Northampton ar 15 Mai 2025, cafodd Anglian Water ddirwy o £1.42 miliwn, sef y swm uchaf erioed, yn dilyn erlyniad gan yr Arolygiaeth am fethiannau dŵr yfed a effeithiodd ar tua 1.3 miliwn o bobl.

Rhwng mis Mehefin a mis Rhagfyr 2021, hysbysodd Anglian Water yr Arolygiaeth am bedwar digwyddiad ansawdd dŵr oherwydd defnyddio pibellau a deunydd heb eu cymeradwyo a ddefnyddiwyd mewn sawl tanc wrth gyflenwi dŵr yfed.

Plediodd Anglian Water Services Limited yn euog i bum trosedd o dan reoliad 33 o Reoliadau Cyflenwad Dŵr (Ansawdd Dŵr) 2016 (fel y’u diwygiwyd) am gyflwyno deunyddiau heb eu cymeradwyo i’r cyflenwad dŵr dro ar ôl tro. Nododd yr ymchwiliad dystiolaeth gymhellol a chredadwy ar gyfer y methiannau a’r canfyddiadau canlynol ar bedwar safle a chynllun ar wahân.

Mae materion cyffredin i bob digwyddiad yn cynnwys:

Diffyg rheolaeth ar y broses rheoliad 31 i atal gosod cynhyrchion heb eu cymeradwyo mewn amgylchedd tanddwr dro ar ôl tro (tystiolaeth gref yn pwyntio at fethiant i reoli cynhyrchion a ddefnyddir, wedi’i ategu gan ddatganiadau tystion, datganiadau tystion contractwyr, ffotograffau a chofnodion ‘Deunyddiau mewn Cysylltiad’).
Rheoli contractwyr a threfniadau cadwyn gyflenwi/caffael gwael (wedi’u gwirio gan ddatganiadau tystion, cofnodion caffael a chyflenwi).
Diffyg hyfforddiant rheoliad 31 ar waith ar adeg y gosodiad ar gyfer peirianwyr, personél ansawdd dŵr, neu reolwyr prosiect (cofnodion hyfforddi, datganiadau tystion).
Dirywiodd caenu’r pibellau (ym mhob achos) i bowdr/naddion a oedd yn hawdd eu tynnu oddi ar wyneb y pibellau. Roedd dadansoddiad y caenau yn cynnwys sylweddau rheoledig yn seiliedig ar ffthalad, y mae rhai ohonynt wedi’u gwahardd o deganau plant, yn achosi namau geni a chanserau (mae tystiolaeth yn cynnwys adroddiadau dadansoddi cyfansoddion, SNARLS, lluniau, a datganiadau tystion).
Nid yw samplau cydymffurfiaeth gyffredinol wedi canfod dirywiad mewn ansawdd (ac eithrio yn Kedington, gweler isod) – ond ni chafodd yr holl baramedrau perthnasol eu dadansoddi’n rheolaidd ac yn gyson (mae’r dystiolaeth yn cynnwys cofnodion samplu).

Picture 1866970860, Picture

Mae tua 1.3 miliwn o ddefnyddwyr ar draws rhanbarth Dŵr Anglian wedi cael eu heffeithio gan y methiannau hyn. Roedd yr Arolygiaeth yn feirniadol o’r cynhyrchion anghywir yn cael eu defnyddio mewn amgylcheddau tanddwr, diffyg rheolaethau a rheolaeth y cwmni o gynhyrchion. Roedd yr Arolygiaeth hefyd yn feirniadol bod ased yn parhau i fod mewn gwasanaeth ar ôl iddo gael ei nodi bod cynhyrchion heb eu cymeradwyo yn cael eu defnyddio.

Cronfa ddŵr Hannington 1A ac 1B – tanc A mewn cyflenwad o fis Ebrill 2016 i fis Rhagfyr 2021. Tanc B mewn cyflenwad hyd heddiw.
Tanc storio Pitsford B – mewn cyflenwad o fis Hydref 2016 i fis Rhagfyr 2021.
Cronfa ddŵr Diddington – mewn cyflenwad o fis Chwefror 2017 i fis Tachwedd 2021.
Tanc cyswllt a thanciau cydbwysedd Kedington – mewn cyflenwad o fis Mawrth 2020 i fis Mai 2020.

Gall methu â rheoli gosod deunyddiau anhysbys a heb eu profi arwain at ganlyniadau; mae’r erlyniad hwn yn atgoffa rhywun fod yn rhaid i ansawdd dŵr yfed a diogelu iechyd y cyhoedd ddod yn gyntaf fel gwasanaeth.

Cyhoeddiadau ymchwil

Mae’r prosiectau ymchwil canlynol wedi cael eu cyhoeddi drwy gydol 2024.

Systemau ailgylchu dŵr pibell ddeuol a risgiau i ansawdd dŵr Cyhoeddwyd 20 Chwefror 2024 Cyf: DWI 70/2/346.

Mae’r adroddiad hwn yn cynnwys allbynnau astudiaeth a gynhaliwyd ar ran Defra a’r Arolygiaeth i gasglu gwybodaeth gyfredol am systemau ailgylchu dŵr pibell ddeuol ar lefelau cenedlaethol a rhyngwladol. Nod yr ymchwil hwn yw adolygu’r risgiau cyfredol o systemau o’r fath ac addasrwydd rheoliadau Cymru a Lloegr i reoli’r risgiau hyn a systemau sy’n esblygu.

Canfu’r prosiect ymchwil fod llawer o systemau pibell ddeuol ar raddfa fawr yn y DU naill ai wedi cael eu rhoi o’r neilltu neu heb ddod yn weithredol erioed. Mae’r rhesymau dros hyn yn aneglur, ond mae profiad rhyngwladol yn awgrymu bod cost, cynnal a chadw, a chefnogaeth gyhoeddus anghyson i ailgylchu yn ffactorau.

Mae’r ymchwil yn awgrymu rhai camau gweithredu ar gyfer gwerthuso pellach, i leihau’r risgiau a galluogi ehangu systemau pibellau deuol a chynlluniau ailgylchu dŵr yn ddiogel, gan gynnwys:

Rheoliadau ar wahân ar gyfer cyflenwadau deuol a rheoliadau dŵr yfed, er mwyn darparu fframwaith llywodraethu cydlynol ar gyfer cynlluniau ailgylchu.
Mathau cynhwysfawr o gynlluniau pibellau deuol (o ran dŵr ffynhonnell a defnyddiau terfynol).
Targedau ar gyfer ansawdd dŵr yn seiliedig ar y dŵr ffynhonnell a’r defnydd arfaethedig.
Un ffynhonnell o ganllawiau wedi’u diweddaru ar gyfer dylunwyr, gosodwyr a gweithredwyr cynlluniau.

Mae’r prosiect ymchwil wedi tynnu sylw at gyfleoedd i ddatrys gwahaniaethau mewn canllawiau rhwng rheoleiddwyr a deddfwyr. Ar hyn o bryd, nid yw deddfwriaeth ansawdd dŵr yfed yn gwahaniaethu rhwng dŵr ar gyfer ymolchi neu yfed a dŵr at ddibenion domestig eraill (megis fflysio toiledau). Ar hyn o bryd, rhaid i bob dŵr a ddefnyddir at ddibenion domestig fod yn iach (h.y. o safon dŵr yfed) yn unol â’r ddeddfwriaeth ansawdd dŵr berthnasol.

Effaith a dyfodol y model rheoleiddio a’r fframwaith deddfwriaethol sy’n ymwneud â chyflenwadau dŵr preifat yng Nghymru a Lloegr Cyhoeddwyd 15 Mai 2024 Cyf: DWI 70/2/352.

Comisiynodd yr Arolygiaeth ymchwil ar y fframwaith rheoleiddio a rheoleiddio cyflenwadau dŵr preifat (cyflenwadau preifat) i ddeall ei effaith a sut y gellid gwella’r fframwaith hwn i ddiogelu defnyddwyr cyflenwadau dŵr preifat. Cynhaliwyd yr ymchwil hwn gan WRc, ac maent wedi cynhyrchu adroddiadau ar wahân ar gyfer Cymru a Lloegr.

Er bod cyflenwadau cyhoeddus a phreifat yn ddarostyngedig i’r un safonau ansawdd dŵr, mae’r asesiad risg a’r monitro o’r cyflenwadau hyn a’r gorfodi sy’n deillio o hynny yn llai trylwyr. Nid yw deddfwriaeth ansawdd dŵr yfed gyfredol yn diogelu iechyd pob defnyddiwr yn deg. Mae bwlch deddfwriaethol sylweddol yn golygu nad yw anheddau sengl gyda chyflenwad dŵr preifat, sy’n ffurfio cyfran sylweddol o’r cyfanswm, yn destun asesiad risg a monitro rheolaidd. Mae nifer y profion ansawdd dŵr sy’n methu â chyrraedd y safon ar gyfer cyfanswm y colifformau ac E. coli tua chan gwaith yn fwy o gyflenwadau preifat nag o’r cyflenwad dŵr cyhoeddus.

Er y bu gwelliant yn y cydymffurfiaeth â safonau ers 2010, yn fwyaf tebygol oherwydd bod gweithgareddau rheoleiddio yn canolbwyntio ar gyflenwadau rheoliad 9 blaenoriaethol (mawr, ynghyd ag unrhyw rai a ddefnyddir ar gyfer gweithgaredd masnachol neu gyhoeddus) mae cynnydd o 2020 ymlaen wedi dod i stop. Oherwydd yr amrywioldeb, yr anghysondeb, a’r mecanwaith annigonol ar gyfer casglu a choladu data ansawdd dŵr yfed cyflenwadau dŵr preifat, nid yw’n bosibl dangos cysylltiad tystiolaethol rhwng cyflwyno gweithgareddau asesu risg a’i effaith ar ansawdd dŵr.

Mae rhwystrau economaidd i gysylltu cyflenwadau preifat â chyflenwadau dŵr cyhoeddus, lle bo’n ymarferol, gan arwain at gysylltiadau cyflenwad cyhoeddus i fod yn opsiwn anymarferol, hyd yn oed pan fo cyflenwad preifat yn peri risg i iechyd.

Awdurdodau lleol yw rheoleiddwyr cyflenwadau preifat, ond mae argaeledd a chyllid ymarferwyr profiadol digonol mewn awdurdodau lleol yn arwain at sefyllfaoedd lle nad yw’r Rheoliadau bob amser yn cael eu gorfodi, mae samplu ansawdd dŵr yfed weithiau’n annigonol ac nid yw asesiadau risg gorfodol bob amser ar waith. Ni wnaeth yr un o’r awdurdodau lleol a gyfwelwyd fel rhan o’r ymchwil sylw eu bod yn gorfodi’n rheolaidd yn seiliedig ar asesiad risg yn unig, yn absenoldeb canlyniadau profion aflwyddiannus.

Argymhellir cynnydd mewn meysydd gan gynnwys cysoni deddfwriaethol, adolygiad o arferion asesu risg a samplu, a darparu pwerau ychwanegol i reoleiddio ac archwilio. Mae’r dystiolaeth o’r adolygiad ac ymgysylltu â rhanddeiliaid yn awgrymu y byddai fframwaith rheoleiddio diwygiedig yn darparu manteision sylweddol yn y tymor canolig, heb yr angen am reoleiddio canolog. Er mwyn datrys y cymhwyso anghyfartal o’r ddeddfwriaeth gan awdurdodau lleol, dylid darparu hyfforddiant a phecynnau cymorth, a dylid hwyluso rhannu arfer da a chydweithio.

Gwnaeth yr adroddiad nifer o argymhellion ar gyfer meysydd gan gynnwys creu corff goruchwylio gyda’r pwerau i orfodi ac archwilio. Dylid cysoni a moderneiddio’r ddeddfwriaeth berthnasol, dylid dod o hyd i adnoddau ychwanegol ar gyfer timau cyflenwi dŵr preifat awdurdodau lleol a dylid comisiynu ymchwil annibynnol ychwanegol.

Cyanotocsinau mewn dyfroedd wyneb craiCyhoeddwyd 13 Awst 2024 Cyf: DWI 70/2/343

Nod y prosiect hwn oedd pennu perthnasedd gwyddonol unrhyw safon ragnodedig ar gyfer Microcystin-LR (MC-LR), ei ymddangosiad mewn dyfroedd wyneb crai, crynodiadau dŵr wedi’i drin, risgiau i ddefnyddwyr, ac addasrwydd dulliau dadansoddi ar gyfer monitro cyanotocsinau.

Mae cyanobacteria yn cynhyrchu ystod eang o cyanotocsinau a allai fod yn beryglus i iechyd. Cynigiwyd Gwerth Canllaw iechyd (GV) o 1.0 µg/L o gyfanswm (mewngellol + allgellol) microcystin-LR mewn dŵr yfed gan Sefydliad Iechyd y Byd (WHO) ac mae wedi’i fabwysiadu gan Lywodraeth yr Alban. Fodd bynnag, dim ond ‘os bydd gordyfiant posibl’ y mae angen monitro’r cyfansoddyn hwn.

Mae’r angen i ddeall ymddangosiad cyanotocsinau a’u risg bosibl yn cael ei waethygu gan amlder cynyddol ymddangosiad gordyfiant o ganlyniad i newid hinsawdd a chyfraddau ewtroffigedd cyflymach oherwydd gweithgareddau dynol fel ffermio ac elifiant dŵr gwastraff (wedi’i drin). O ganlyniad, mae ystod eang o bolisïau a allai gael effaith ar ymddangosiad cyanotocsinau.

Canfu arolwg o gwmnïau dŵr, er bod cyanobacteria yn cael eu canfod yn gyffredin mewn ffynonellau dŵr yfed yn y DU, mai anaml y canfuwyd microcystinau (yr unig cyanotocsin a fonitrwyd) ac mewn crynodiadau isel. Dangosodd adolygiad o’r llenyddiaeth gyfredol hefyd nad oes diffiniad cyffredinol ar gyfer gordyfiant algâu, sy’n tanseilio unrhyw ofyniad arfaethedig mai dim ond os bydd gordyfiant algâu posibl y mae angen monitro microcystin-LR (MC-LR).

Datblygwyd un dull dadansoddol ar gyfer canfod MC-LR, MC-RR, MC-YR, MC-LA, cylindrospermopsin, anatoxin-a (nodularin) trwy LC-MS gwrthdro (cromatograffaeth hylif-sbectrometreg màs). Datblygwyd dull ar wahân gan ddefnyddio HILIC (cromatograffaeth hylif rhyngweithio hydroffilig) LC-MS ar gyfer canfod saxitoxin.

Monitrwyd cyanotocsinau drwy gydol 2023 mewn dyfroedd crai a therfynol mewn pum safle yn Lloegr a’r Alban. Canfuwyd microcystinau mewn dŵr crai mewn dau o’r pum safle ac roedd y crynodiadau gan mwyaf yn <1.0 µg/L (< 0.2 µg/L y tu allan i fisoedd yr haf ac yn gyffredinol < 0.5 µg/L yn ystod y tymor ‘brig’). Ni chanfuwyd unrhyw cyanotocsinau yn y dyfroedd terfynol, sy’n dangos bod y risg i ddefnyddwyr yn isel. Cydnabyddir mai dim ond cynrychioliadol o un flwyddyn a phum lleoliad yw’r data a gynhyrchwyd yn yr astudiaeth hon. Dylai’r risg o cyanotocsinau barhau i gael ei hadolygu o ystyried bod disgwyl i amlder gordyfiant algâu gynyddu gyda newid hinsawdd.

Cyffredinolrwydd firysau a choliffagau somatig yn nyfroedd y DU – datblygu dulliau a chasglu data Cyhoeddwyd 13 Awst 2024 Cyf: DWI 70/2/339

Prif nod y gwaith hwn oedd gwella strategaethau ataliol sy’n seiliedig ar risg ar gyfer cynnal diogelwch dŵr yfed trwy ddarparu data manwl gywir ar gyffredinolrwydd a dileu firysau pathogenig enterig mewn gweithfeydd trin dŵr yfed yn y DU. O ystyried y diffyg data presennol ynghylch cyffredinolrwydd firysau mewn ffynonellau dŵr yfed yn y DU, mae’r ymchwil hon yn cynnig persbectif newydd trwy werthuso ffynonellau dŵr yfed yn y DU gan ddarparu mesuriad sylfaenol o lefelau coliffagau somatig.

Cyflawnodd yr ymchwil hon ddwy amcan allweddol:

gweithdrefnau wedi’u hoptimeiddio ar gyfer crynodiad ac echdynnu firysau o ffynonellau dŵr wyneb a dŵr daear.
meintioli presenoldeb coliffagau somatig ar draws 13 ffynhonnell dŵr yfed wahanol, gan ddogfennu eu tynnu mewn gwahanol gamau triniaeth yn seiliedig ar 96 o ddadansoddiadau sampl.

Yn arbennig, ni chanfuwyd unrhyw goliffagau somatig yn y samplau dŵr yfed terfynol a gafodd eu trin, gan ddilysu effeithiolrwydd y rhan fwyaf o weithdrefnau gweithfeydd trin dŵr yfed cyfredol wrth lynu wrth ofyniad yr Undeb Ewropeaidd o ddim unedau ffurfio plac (PFU)/100 mL. Mae’r astudiaeth yn rhoi cipolwg ar ffynonellau dŵr yfed wrth nodi ffynonellau risg hanesyddol ar gyfer firysau enterig dynol (pan fydd coliffagau somatig yn fwy na 50 PFU/100 mL), gan nodi’r angen am brawf o ostyngiadau log feirol ar draws y broses drin. Gallai integreiddio data penodol i ddalgylch yr astudiaeth hon yn y dyfodol i fodel asesu risg microbaidd meintiol hybrid gynorthwyo’n fawr wrth werthuso gweithrediad gweithfeydd trin dŵr yfed, gan gyfrannu yn y pen draw at leihau amlygiad i risg feirol ac anghydffurfiaeth reoleiddiol.

Chwythwyr chwiban

Daeth Prif Arolygydd Dŵr Yfed ac Arolygwyr a benodwyd o dan adran 86(1) o Ddeddf y Diwydiant Dŵr 1991 yn ‘bersonau rhagnodedig’ ac maent yn rhan o Orchymyn Personau Rhagnodedig 2014 fel y’i diwygiwyd (y Gorchymyn). Mae hyn yn golygu y gall unrhyw weithwyr, cyn-weithwyr, neu gontractwyr roi gwybodaeth i’r Arolygiaeth ynghylch camwedd (a elwir yn chwythu’r chwiban) a byddant yn cael rhai amddiffyniadau o dan y Gorchymyn a Deddf Hawliau Cyflogaeth 1996. Yn gyffredinol, ni ddylai person sy’n trosglwyddo gwybodaeth ynghylch camwedd (gwneud datgeliad) ddioddef niwed na dioddef erledigaeth gan ei gyflogwyr.

Y math o ddatgeliad a fyddai fel arfer yn gymwys fel datgeliad gwarchodedig o dan y Gorchymyn fyddai pe bai’n ymwneud ag ansawdd a digonolrwydd dŵr a gyflenwir gan y diwydiant dŵr, a diogelwch systemau rhwydwaith a gwybodaeth o fewn y sector cyflenwi a dosbarthu. Mae’n debyg y bydd hyn yn wybodaeth sy’n ymwneud â thorri neu bosibiliad o dorri Rheoliadau Cyflenwad Dŵr (Ansawdd Dŵr) 2016 (fel y’u diwygiwyd), Rheoliadau Rhwydwaith a Systemau Gwybodaeth 2018 neu’r cwmni’n methu â chyflawni ei rwymedigaethau sy’n ymwneud ag ansawdd neu ddigonolrwydd dŵr neu’n bosibl yn cyflawni trosedd o dan Ddeddf y Diwydiant Dŵr 1991.

Dylai unrhyw un sy’n dymuno rhoi gwybod am bryder neu bryder posibl ynghylch camymddwyn a amheuir neu a hysbysir y gall yr Arolygiaeth ymchwilio iddo wneud hynny drwy gysylltu â llinell ymholiadau’r Arolygiaeth (dwi.enquiries@defra.gov.uk neu 0330 041 6501). Mae’r Arolygiaeth yn trin pob datgeliad a wneir gan chwythwyr chwiban yn sensitif ac o ddifrif ac yn dilyn pob datgeliad gydag ymchwiliad priodol. Bydd yr Arolygiaeth yn amddiffyn hunaniaeth unrhyw unigolyn sy’n gwneud honiad lle bynnag y bo modd. Fodd bynnag, mewn rhai amgylchiadau efallai y bydd gofyn i’r Arolygiaeth ddatgelu’r hunaniaeth, os yw’r gyfraith yn ei gwneud yn ofynnol.

Mae un ar ddeg o ddatgeliadau wedi’u gwneud i’r Arolygiaeth ar gyfer y cyfnod adrodd 1 Ebrill 2024 i 31 Mawrth 2025. O’r un ar ddeg o ddatgeliadau a wnaed, roedd angen ymchwiliad pellach i saith. Cyfeiriwyd un datgeliad at gorff arall. Cymerwyd camau perthnasol o bump o’r datgeliadau a wnaed ar ôl i’r Arolygiaeth ymchwilio iddynt. Roedd hyn yn cynnwys cyhoeddi argymhellion ac offerynnau cyfreithiol.

Mae’r Arolygiaeth yn annog cwmnïau dŵr i gael prosesau ar waith i annog gweithwyr a chontractwyr a gwneud iddynt deimlo y gallant siarad i adrodd pryderon ynghylch arferion gwaith a allai effeithio ar ddyletswyddau’r cwmni i gyflawni ei rwymedigaethau rheoleiddiol a statudol ar gyfer ansawdd dŵr yfed a systemau rhwydwaith a gwybodaeth.

Er mwyn helpu i feithrin diwylliant agored a chefnogol, mae’r Arolygiaeth yn annog cwmnïau i gymryd mentrau fel llinell adrodd ar gyfer pryderon ynghylch ansawdd dŵr a systemau gwybodaeth rhwydwaith (tebyg i’r hyn sydd gan rai cwmnïau ar waith i adrodd am bryderon iechyd a diogelwch) ac i gael polisi datgelu camarfer ffurfiol ar waith, sydd hefyd yn cael ei annog gan yr Adran Busnes a Masnach sydd wedi cyhoeddi canllawiau datgelu camarfer ar gyfer cod ymarfer cyflogwyr.

Gweithio gyda rhanddeiliaid

Mae’r Arolygiaeth yn gweithio gydag ystod eang o sefydliadau allanol, rheoleiddwyr eraill, adrannau’r llywodraeth, cyrff proffesiynol a sefydliadau academaidd wrth gyflawni ei hamcanion strategol.

Ffigur 38 – Rhanddeiliaid y Diwydiant Dŵr

Defra

Mae’r Arolygiaeth yn uned fusnes yng Nghyfarwyddiaeth Llifogydd a Dŵr Defra. Fel y rheoleiddiwr annibynnol ar gyfer ansawdd dŵr yfed, nid yw’n uniongyrchol gyfrifol am ddatblygu polisi, er bod gan y Prif Arolygydd ddyletswydd statudol i adrodd ar faterion ansawdd i weinidogion Cymru a chynghori ar unrhyw newidiadau rheoleiddio sydd eu hangen. Mae’r Arolygiaeth yn ymgysylltu’n weithredol â Defra ar faterion sy’n ymwneud ag ansawdd a digonolrwydd dŵr, gwydnwch ac argyfyngau dŵr. Roedd ymgysylltu â Defra yn ystod y flwyddyn hefyd yn cynnwys maes adnoddau dŵr gan sicrhau bod pryderon ansawdd dŵr yn cael eu hystyried yn llawn wrth benderfynu ar opsiynau i ddiwallu’r galw yn y dyfodol, ac amrywiol faterion sy’n ymwneud â digonolrwydd, rheoli galw a mentrau arbed dŵr.

Ofwat ac arloesedd

Mae’r Arolygiaeth yn cynnal cyfarfodydd cyswllt misol gydag Ofwat i rannu gwybodaeth am berfformiad cwmnïau. Mae wedi cydweithio ag Ofwat i ddatblygu mesurau perfformiad cyffredin, er mwyn sicrhau bod y rheoleiddwyr wedi’u halinio. Mae mesurau perfformiad cyffredin ar waith ar gyfer dau fetrig ansawdd dŵr: cysylltiadau ansawdd dŵr a chydymffurfiaeth â safonau rheoleiddio. Mae cwmnïau’n derbyn dirwyon cosb os yw eu CRI yn waeth na meincnod penodol, yn seiliedig ar berfformiad cyfartalog y diwydiant. Mae’r Arolygiaeth yn gweithio gydag Ofwat i gefnogi arloesedd o fewn y sector, gan sicrhau bod defnyddwyr yn parhau i gael eu diogelu bob amser.

RAPID

Sefydlwyd Cynghrair y Rheoleiddwyr ar gyfer Hyrwyddo Datblygu Seilwaith mewn Dŵr (RAPID) i gydlynu datblygu a chyflawni cynlluniau seilwaith adnoddau dŵr ar raddfa fawr, y bydd rhai ohonynt yn croesi ffiniau cwmnïau, ac yn gwella gwydnwch cyflenwadau.

Yn ystod 2024, mae’r Arolygiaeth wedi parhau i gefnogi RAPID trwy gysylltu â’r cwmnïau sy’n noddi’r Opsiynau Adnoddau Strategol (SRO), er mwyn sicrhau bod pob risg ansawdd dŵr yfed yn cael ei hystyried a bod lliniaru priodol yn cael ei nodi wrth i’r cynlluniau fynd rhagddynt. Mae hyn wedi cynnwys asesu’r cyflwyniad ‘giât 3’ cyntaf ar gyfer SRO trosglwyddo dŵr ac ailgylchu dŵr Hampshire a gyflwynwyd ym mis Gorffennaf 2024, gyda’r penderfyniadau drafft wedi’u cyhoeddi ym mis Tachwedd 2024 a’r penderfyniadau terfynol wedi’u cyhoeddi ym mis Chwefror 2025.

Mae’r Arolygiaeth hefyd wedi cyfarfod â’r timau SRO i drafod cynnydd datblygiad y cynlluniau monitro sy’n bwydo i’r asesiadau risg ansawdd dŵr strategol a datblygiad cynllun diogelwch dŵr yfed, wrth i’r cynlluniau symud tuag at eu cyflwyniadau ‘giât 3’, ac yn rhan olaf 2024 bu’n gweithio’n agos gyda RAPID i helpu i lunio’r broses gyflwyno ac asesu cynllun PR24 RAPID.

Cronfa Arloesi’r Rheoleiddwyr – prosiect StreamLine

Mae’r Arolygiaeth Dŵr Yfed yn un o dri rheoleiddiwr ynghyd ag Ofwat ac Asiantaeth yr Amgylchedd sydd wedi sefydlu StreamLine i’w gwneud hi’n haws i arloeswyr gael cyngor.

Asiantaeth yr Amgylchedd

Mae’r Arolygiaeth wedi bod yn ymgysylltu ag Asiantaeth yr Amgylchedd ar ardaloedd gwarchodedig dŵr yfed, ac mae ganddi gytundeb rhannu data lle mae’n anfon y data dŵr crai a dderbyniodd gan gwmnïau i Asiantaeth yr Amgylchedd ar gyfer cynlluniau rheoli basnau afonydd. Mae’r Arolygiaeth yn defnyddio’r data gwyliadwriaeth amgylcheddol i lywio ei pholisi rheoleiddio, er enghraifft, i nodi a hysbysu cwmnïau dŵr ynghylch pa PFAS i’w cynnwys yn eu hasesiadau samplu a risg dalgylch.

Rheoleiddwyr Ewropeaidd

Mae Rhwydwaith Ewropeaidd Rheoleiddwyr Dŵr Yfed (ENDWARE) yn cyfarfod ddwywaith y flwyddyn, wedi’i gynnal gan aelodau sy’n cylchdroi, i drafod materion sy’n ymwneud ag ansawdd dŵr yfed. Mae’r pynciau’n cynnwys sylweddau o arwyddocâd sy’n dod i’r amlwg, a chydymffurfiaeth â safonau. Rhennir gwahanol ddulliau o fonitro, dadansoddi a lliniaru er mwyn dysgu ac ymwybyddiaeth o arfer gorau. Gellir rhannu canfyddiadau ymchwil hefyd er mwyn codi ymwybyddiaeth.

Asiantaeth Diogelwch Iechyd y DU

Mae’r Arolygiaeth yn cysylltu ag Asiantaeth Diogelwch Iechyd y DU ac Iechyd Cyhoeddus Cymru yn ôl yr angen, i fynd i’r afael â materion sy’n dod i’r amlwg ac i geisio cyngor ar docsicoleg.

Diogelwch dŵr yfed – canllawiau i weithwyr proffesiynol iechyd a dŵr

Mae’r Arolygiaeth wedi darparu canllawiau i weithwyr gofal iechyd proffesiynol yng Nghymru a Lloegr ar ddiogelwch dŵr yfed, sy’n darparu gwybodaeth am gyflenwadau cyhoeddus a phreifat, rôl awdurdodau lleol a defnyddio cyfyngiadau fel hysbysiadau berwi dŵr, i amddiffyn iechyd y cyhoedd.

Sefydliad Iechyd y Byd

Mae’r Arolygiaeth wedi’i hail-ddynodi’n Ganolfan Gydweithredol Sefydliad Iechyd y Byd (WHO) ar gyfer Diogelwch Dŵr Yfed tan 2026. (Cyf UNK-232). Mae hyn yn cydnabod gwybodaeth yr Arolygiaeth am weithredu rheoleiddio sy’n seiliedig ar risg ym maes cyflenwi dŵr yfed, gan weithredu dull cynllun diogelwch dŵr WHO a gyhoeddwyd gyntaf fel polisi dŵr yfed yn fyd-eang yn 2004 yn ymarferol. Swyddogaeth bwysig o rôl ein canolfan gydweithredol yw darparu cefnogaeth ar ffurf gwybodaeth reoleiddiol a thechnegol trwy weithdai, rhaglenni hyfforddi, prosiectau meincnodi ac astudiaethau ymchwil a drefnir gan WHO.

Cyngor Defnyddwyr Dŵr (CCW)

Mae’r Arolygiaeth yn rhannu ac yn cyfnewid gwybodaeth gyda CCW ar faterion ansawdd dŵr yfed, gyda phwyslais ar faterion sy’n effeithio’n uniongyrchol ar ddefnyddwyr, trwy fynychu cyfarfodydd a darparu adroddiadau.

Gwasanaeth Achredu’r Deyrnas Unedig

Er mwyn cynnal hyder y cyhoedd mewn samplu a dadansoddi dŵr yfed, mae’r Arolygiaeth yn cydweithio ag UKAS a rheoleiddwyr eraill y DU (Rheoleiddiwr Ansawdd Dŵr Yfed yr Alban, ac Adran yr Amgylchedd Gogledd Iwerddon) i sicrhau y gellir gwirio arferion samplu a dadansoddi cwmnïau dŵr a’r labordai a ddefnyddiant yn annibynnol. Yn ogystal â bodloni gofynion ISO 17025, mae’r Arolygiaeth ac UKAS wedi cyhoeddi canllawiau ychwanegol ar gyfer y sector dŵr (Cyfeirnod LAB 37), sy’n gwneud gofynion penodol i sicrhau bod cwmnïau dŵr yn bodloni eu rhwymedigaethau rheoleiddio.

Pwyllgor Sefydlog y Dadansoddwyr (SCA)

Mae Pwyllgor Sefydlog y Dadansoddwyr yn cynnwys cyfres o weithgorau o arbenigwyr yn eu meysydd, sy’n darparu canllawiau ar ddulliau samplu a dadansoddi ar gyfer pennu ansawdd matricsau amgylcheddol. Cyhoeddir canllawiau fel Llyfrau Glas o fewn y gyfres Dulliau ar gyfer Archwilio Dyfroedd a Deunyddiau Cysylltiedig. Gellir dod o hyd i’r canllawiau ar wefan yr SCA: www.standingcommitteeofanalysts.co.uk.

Prif Arolygydd yr Arolygiaeth yw cadeirydd bwrdd strategol presennol yr SCA, sy’n darparu cyfeiriad strategol ar gyfer rhaglen waith y sefydliad yn y dyfodol.

Sefydliad Safonau Prydain

Mae’r Arolygiaeth yn cynorthwyo ac yn cymryd rhan mewn ysgrifennu safonau Prydeinig, Ewropeaidd a Rhyngwladol sy’n gysylltiedig â dŵr yfed. Mae hyn yn cynnwys dadansoddi dŵr yfed, gan gynnwys rheoli ansawdd, cynhyrchion dŵr yfed fel tapiau a falfiau cymysgu thermostatig, cemegau a chynhyrchion trin, yn ogystal â safonau canllaw cyffredinol fel cyflenwadau dros dro. Efallai y bydd angen mynychu cyfarfodydd safoni, ond gellir bod yn aelod drwy ohebiaeth e-bost a sylwadau. Cynhelir cyfarfod pwyllgor fel arfer naill ai’n flynyddol neu ddwywaith y flwyddyn.

Awdurdodau lleol yng Nghymru a Lloegr

Mae’r Arolygiaeth yn parhau i gefnogi awdurdodau lleol yn eu rôl fel rheoleiddwyr cyflenwadau dŵr preifat drwy adolygu a diweddaru briffiau technegol ar weithredu’r Rheoliadau lle bo angen, a chynhyrchu astudiaethau achos a chanllawiau sy’n canolbwyntio ar bynciau wrth i gyfleoedd dysgu godi. Ymwelodd yr Arolygiaeth ag awdurdodau lleol, i drafod heriau a datblygiadau mewn ffyrdd o weithio, ac i weld mathau o gyflenwadau preifat fel y rhai a ddefnyddir mewn digwyddiadau dros dro. Mae’r ymweliadau hyn yn helpu’r Arolygiaeth i ysgrifennu ei chanllawiau technegol, gan sicrhau bod y canllawiau’n ymarferol. Mae gan wefan yr Arolygiaeth ardal bwrpasol ar gyfer cyflenwadau dŵr preifat ac mae’r tîm yn cynnal y briffiau technegol a’r adnoddau sydd ar gael i reolwyr, defnyddwyr ac awdurdodau lleol cyflenwadau dŵr preifat.

Mae’r Arolygiaeth yn aelod o bwyllgor llywio Partneriaeth Iechyd Dŵr Cymru, ac mae’n cyfrannu bob blwyddyn at gynhadledd flynyddol y Bartneriaeth drwy gymryd rhan mewn ymarferion a rhoi cyflwyniadau.

Mae’r Prif Arolygydd yn cynhyrchu dau adroddiad ar wahân ar gyflenwadau dŵr preifat yng Nghymru a Lloegr, i hysbysu gweinidogion am eu hansawdd, ac effaith eu rheoleiddio. Mae’r tîm cyflenwadau dŵr preifat yn asesu’r data a’r wybodaeth a gyflwynir gan awdurdodau lleol, gan gynnwys canlyniadau profion a chrynodebau asesiadau risg i gynhyrchu’r ystadegau a lledaenu negeseuon a dysgu cyffredin.

Cadwyn gyflenwi

Cadeiriodd y DU bwyllgor rheoli ar y cyd grŵp y pedair Aelod-wladwriaeth (4MS) gyda chyfarfodydd yn Llundain, Berlin a Lisbon. Mae’r 4MS yn grŵp gwirfoddol o wledydd gan gynnwys y DU, Ffrainc, yr Almaen a’r Iseldiroedd, sy’n cydweithio ar weithdrefnau ar gyfer cymeradwyo deunyddiau a chynhyrchion sydd mewn cysylltiad â dŵr yfed gyda’r bwriad o leihau’r baich profi a roddir ar y diwydiant gan wahanol gynlluniau cymeradwyo. Mae’r grŵp wedi cytuno i fwrw ymlaen â dull deuol, gan archwilio cyfleoedd ar gyfer cydnabod cymeradwyaethau presennol ochr yn ochr â’r gwaith sydd eisoes ar y gweill ar gysoni llawn.

Mae’r Arolygiaeth hefyd wedi ymateb i ymholiadau gan gyrff masnach ac wedi ymgysylltu â nhw, gan gynnwys y consortiwm diwydiant ar gyfer cynhyrchion sydd mewn cysylltiad â dŵr yfed. Mae wedi cynnal dau gyfarfod gyda WRAS a Water UK ar faterion 4MS.

Cysylltodd yr Arolygiaeth yn anffurfiol hefyd ag amrywiol aelodau’r gadwyn gyflenwi a chyrff cynrychioliadol ar faterion cyflenwi dŵr yfed.

Water Safe

Mae’r Arolygiaeth yn cynnal cyfarfod cyswllt bob chwe mis gyda Water Safe ac yn cydweithio ar ymgyrchoedd. Eleni, rhannodd wybodaeth am dorri rheolau cydymffurfio sy’n gysylltiedig â phlymio domestig, er mwyn galluogi Water Safe i hyrwyddo arferion diogel ac annog y defnydd o blymwyr sydd wedi’u hyfforddi’n addas.

Grŵp cynghori safonau ansawdd dŵr

Swyddogaeth yr Arolygiaeth yw amddiffyn iechyd y cyhoedd a chynnal hyder y cyhoedd mewn dŵr yfed yng Nghymru a Lloegr. Mae’r Arolygiaeth yn dwyn cwmnïau dŵr i gyfrif i sicrhau eu bod yn cyflenwi dŵr yfed diogel a glân, nawr ac ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol.

Mae gan y Prif Arolygydd Dŵr Yfed ddyletswydd gynghori i’r Ysgrifennydd Gwladol o dan Adran 86(a)(ii) o Ddeddf y Diwydiant Dŵr 1991. Yn ei lythyr at y gweinidog ym mis Gorffennaf 2022, argymhellodd y Prif Arolygydd adolygiad o’r rhestr o reoliadau ansawdd dŵr i fynd i’r afael â risgiau sy’n dod i’r amlwg a halogion eraill. Dros amser, mae risgiau ychwanegol i ansawdd dŵr yfed wedi dod i’r amlwg oherwydd defnyddio cemegau diwydiannol a phlastigau, ac effaith newid hinsawdd. Mae problemau etifeddol, fel plwm mewn eiddo hŷn, yn parhau.

Drwy gydol 2024, hwylusodd yr Arolygiaeth gyfarfodydd grŵp o arbenigwyr a gynullwyd gan y Prif Arolygydd i adolygu a chynghori ar newidiadau i’r rheoliadau ansawdd dŵr. Ystyriodd y grŵp cynghori arbenigol y dystiolaeth wyddonol, gan gynnwys tocsicoleg a’r posibilrwydd o ddigwyddiad mewn cyflenwadau dŵr yfed, o restr ddiffiniedig o 15 o baramedrau, a oedd yn cynnwys plwm a sylweddau per- a polyfluoroalkyl (PFAS). Ystyriodd yr adolygiad ychwanegu, tynnu, tynhau a llacio paramedrau i amddiffyn iechyd y cyhoedd. Ystyriwyd dulliau rheoleiddio rhyngwladol wrth werthuso’r opsiynau mwyaf priodol.

Cyhoeddir yr adroddiad llawn a’i argymhellion ar wefan yr Arolygiaeth – https://dwi-production-files.s3.eu-west-2.amazonaws.com/wp-content/uploads/2025/02/28110805/Recommendations-and-full-report-of-the-advisory-group-Dec-2024.pdf

Arloesi Dŵr – Rheoleiddwyr yn Archwilio Data (WIRED)

Ymgysylltodd yr Arolygiaeth ag Ofwat a’r Asiantaeth Amgylchedd mewn prosiect ar y cyd a ariannwyd gan gronfa arloesi’r rheoleiddwyr i archwilio’r defnydd o ddata o fewn y tri sefydliad a sut y gallem rannu data rhyngom mewn modd diogel a rheoledig er mwyn cael mewnwelediadau newydd i ymddygiad cwmnïau dŵr.

Y sail ar gyfer hyn oedd pedwar sbrint dylunio a hacathon undydd i ymchwilio i’r hyn a allai fod yn bosibl pe bai’r tri rheoleiddiwr yn penderfynu buddsoddi ymhellach yn y syniadau a gynhyrchwyd.

Atodiad A – Nifer y profion a gynhaliwyd gan gwmnïau

Mae’r niferoedd mewn cromfachau yn adlewyrchu nifer y gweithfeydd, y cronfeydd dŵr neu’r parthau gweithredol a weithredir gan y cwmni hwnnw yn y rhanbarth yn 2024. Caniateir i rai cwmnïau gynnal rhai profion ar samplau a gymerir o bwyntiau cyflenwi, yn hytrach nag o dapiau defnyddwyr.

Company	Water treatment works	Service reservoirs	Consumer taps	Number of tests per company	Target number of tests
ALE	0(0)	0(0)	248(1)	248	248
HDC	4,743(6)	15,472(82)	9733(25)	29,948	29,949
DWR	67,522(66)	80,977(328)	88,331(152)	236,830	236,863
Total				267,026	267,060

Diffygion samplu

Mae’n ofynnol i gwmnïau dŵr, o dan reoliadau, gymryd niferoedd penodol o samplau yn eu hasedau, mae’r nifer gofynnol yn amrywio oherwydd nifer o ffactorau, mae’r Arolygiaeth yn asesu’r diffygion ac yn eu trafod gyda’r cwmni i gyrraedd safbwynt cytunedig ar nifer y diffygion a gafodd y cwmni yn ystod y flwyddyn.

Dylai cwmnïau ddisgwyl mwy o graffu ar eu diffygion mewn adroddiadau yn y dyfodol gan fod yr Arolygiaeth yn cymryd mwy o ddiddordeb yn y maes hwn a bydd yn fuan yn dechrau eu holrhain yn agosach.

Company code	Agreed sampling shortfall
ALE	0
HDC	1
DWR	33
Total	34

Atodiad B – Cydymffurfio â safonau

Cydymffurfiaeth ficrobiolegol mewn gweithfeydd trin dŵr

Parameter	Current standard	Total number of Tests	Number of tests not meeting the standard	Number of tests not meeting the standard per company
Clostridium Perfringens (sulphite-reducing clostridia)	number/100 mL	600	0
E. coli	number/100 mL	12,108	0
Turbidity – indicator	NTU	12,093	0
Total coliforms	number/100 mL	12,108	2	DWR(2)

mffurfiaeth ficrobiolegol mewn cronfeydd dŵr gwasanaeth

Parameter	Standard	Total number of tests	Number of tests not meeting the standard	Number of tests not meeting the standard per company
E. coli	0 number/100 mL	20,057	0
Total coliforms	0 number/100 mL	20,057	12	DWR(10) HDC(2)

Cydymffurfiaeth ficrobiolegol wrth dapiau defnyddwyr (parthau cyflenwi dŵr)

Parameter	Standard	Total number of tests	Number of tests not meeting the standard	Number of tests not meeting the standard per company
Coliform bacteria (indicator)	0 number/100 mL	8,703	30	DWR(26) HDC(4)
E. coli	0 number/100 mL	8,703	1	DWR(1)
Enterococci	0 number/100 mL	753	0

Canfod E. coli ac Enterococci mewn gweithfeydd trin, cronfeydd dŵr gwasanaeth a thapiau defnyddwyr, yn ôl cwmni

Company	E. coli in water leaving treatment works	E. coli in water leaving service reservoirs	E. coli at consumers’ taps	Enterococci at consumers’ taps
ALE	0 – 0	0 – 0	0 – 12	0 – 4
DWR	0 – 11,166	0 – 16,189	1 – 8,067	0 – 638
HDC	0 – 942	0 – 3868	0 – 624	0 – 111

Paramedrau cemegol

Parameter name	Number of tests	Number of tests not meeting the standard	Number of tests not meeting the standard per company
1,2-Dichloroethane (total)	466	0
Aluminium (total)	3,152	0
Ammonium (zone)	921	0
Antimony	755	0
Arsenic (total)	755	0
Benzene (total)	466	0
Benzo[a]Pyrene (total)	761	0
Boron	455	0
Bromate	583	0
Cadmium (total)	754	0
Chromium (total)	755	0
Colour	3,187	1	HDC(1)
Copper (total)	755	0
Cyanide (total)	462	0
Electrical conductivity	2,959	0
Fluoride (total)	462	0
Gross alpha	1	0
Gross beta	1	0
Hydrogen ion (pH) – indicator – zone	3,186	0
Iron (total)	3,155	13	HDC(1) DWR(12)
Lead (10)	755	1	DWR(1)
Manganese (total)	3,156	1	DWR(1)
Mercury (total)	465	0
Nickel (total)	755	2	DWR(1) HDC(1)
Nitrate (total)	756	0
Nitrite – consumers taps	755	0
Odour	3,183	4	HDC(1) DWR(3)
Pesticides (total by calculation)	704	0
Polycyclic aromatic hydrocarbons (total by calculation)	727	0
Residual disinfectant – free	8,746	0
Residual disinfectant – total	8,121	0
Selenium (total)	755	0
Sodium (total)	755	0
Sulphate	462	0
Taste (quantitative)	3,183	8	DWR(7) HDC(1)
Tetrachloromethane (total)	464	0
Trichloroethene & Tetrachloroethene – sum of 2 substances (total by calculation)	465	0
Trihalomethanes (total by calculation)	757	0
Tritium	1	0

Paramedrau plaladdwyr

Parameter name	Standard	Total samples	Total failures	Detected pesticides
Individual Pesticides	0.1 µg/L	9,243	0
Total		9,243	0

Atodiad C – Methiannau a digwyddiadau cydymffurfio

Sgorio methiannau cydymffurfio

Company	Site name	Parameter	Sample date	Assessment	CRI
DWR	Bretton works Final	Coliform bacteria	15/05/2024	Covered by Legal Instrument	0.377
DWR	Barry / Sully	Iron	25/03/2024	Covered by Legal Instrument	0.261
HDC	Saltney	Odour	30/08/2024	Suggestions made	0.357
HDC	Saltney	Taste	30/08/2024	Suggestions made	0.357
DWR	Conwy	Iron	12/07/2024	Covered by Legal Instrument	0.367
DWR	Abergavenny / Cwmtillery	Taste	24/04/2024	Covered by Legal Instrument	0.306
DWR	Abergavenny / Cwmtillery	Manganese	24/04/2024	Covered by Legal Instrument	0.306
DWR	Hereford Central / North	Iron	21/11/2024	Covered by Legal Instrument	0.338
DWR	Hereford Central / South	Iron	21/10/2024	Covered by Legal Instrument	0.167
DWR	Llyswen	Iron	13/12/2024	Covered by Legal Instrument	0.039
DWR	Llyswen	Iron	25/10/2024	Covered by Legal Instrument	0.039
HDC	Rhos	Iron	02/07/2024	Satisfactory investigation, did not identify cause	0.167
DWR	Holywell / Mold	Taste	05/07/2024	Suggestions made	0.162
DWR	Monmouth / Trellech	Iron	04/01/2024	Covered by Legal Instrument	0.058
DWR	Rassau / Sirhowy Valley	Taste	19/06/2024	Covered by Legal Instrument	0.155
DWR	Windmill Hill service reservoir	Coliform bacteria	19/09/2024	Covered by Legal Instrument	0.151
HDC	Penrhos service reservoir	Coliform bacteria	16/07/2024	Suggestions made	0.142
DWR	Tram Road service reservoir	Coliform bacteria	27/02/2024	Covered by Legal Instrument	0.115
DWR	Abergavenny / Cwmtillery	Taste	12/08/2024	Trivial	0.076
HDC	Brymbo High	Coliform bacteria (zone)	30/09/2024	Satisfactory investigation, did not identify cause	0.066
DWR	Newport	Iron	22/02/2024	Covered by Legal Instrument	0.245
DWR	Newport West	Iron	14/06/2024	Covered by Legal Instrument	0.184
DWR	Brandy Hill service reservoir	Coliform bacteria	20/08/2024	Covered by Legal Instrument	0.056
DWR	Malpas / Caerleon / Cwmbran	Coliform bacteria (zone)	11/12/2024	Satisfactory investigation, did not identify cause	0.053
DWR	Bontgoch	Odour	08/04/2024	Recommendations made	0.052
DWR	Bontgoch	Taste	08/04/2024	Recommendations made	0.052
DWR	Bontgoch	Odour	25/04/2024	Recommendations made	0.052
DWR	Bontgoch	Taste	25/04/2024	Recommendations made	0.052
DWR	Bontgoch	Odour	08/07/2024	Recommendations made	0.052
DWR	Bontgoch	Taste	08/07/2024	Recommendations made	0.052
DWR	Penderyn	Iron	10/04/2024	Covered by Legal Instrument	0.05
DWR	Bryngwyn / Portis	Coliform bacteria (zone)	05/12/2024	Satisfactory investigation, did not identify cause	0.04
DWR	Builth works Final	Coliform bacteria	20/03/2024	Covered by Legal Instrument	0.043
DWR	Penarth / Barry	Coliform bacteria (zone)	14/03/2024	Satisfactory investigation, did not identify cause	0.022
DWR	Port Talbot / Skewen	Iron	04/04/2024	Covered by Legal Instrument	0.157
DWR	Whitbourne	Iron	27/11/2024	Covered by Legal Instrument	0.059
DWR	Bodafon service reservoir	Coliform bacteria	07/08/2024	Covered by Legal Instrument	0.034
DWR	Penlan Goodwick service reservoir	Coliform bacteria	29/07/2024	Covered by Legal Instrument	0.015
DWR	Penparc service reservoir	Coliform bacteria	26/02/2024	Covered by Legal Instrument	0.013
DWR	Meifod service reservoir	Coliform bacteria	19/06/2024	Covered by Legal Instrument	0.01
DWR	Newlands service reservoir	Coliform bacteria	30/10/2024	Covered by Legal Instrument	0.008
HDC	Cefn Twlch service reservoir	Coliform bacteria	05/04/2024	Recommendations made	0.008
DWR	Hawarden service reservoir	Coliform bacteria	10/12/2024	Unlikely to Recur	0.006
DWR	Plas Talgarth service reservoir	Coliform bacteria	02/09/2024	Covered by Legal Instrument	0.002
DWR	Rhymney / Bargoed	Lead	04/12/2024	Unlikely to Recur	0.002
HDC	Concessionary Supplies	Colour	22/02/2024	Recommendations made	0.001
DWR	Pencoed / Bridgend Valleys	Coliform bacteria (zone)	01/03/2024	Unlikely to Recur	0.049

Digwyddiadau yn 2024

Company	Event name	Cause of event	Final Assessment	ERI
HDC	Saltney Taste & Odour	Treatment failure upstream of final disinfection	4	240.065
DWR	Talybont works Taste and Odour	Raw water deterioration	4	94.471
DWR	Tynywaun works Turbidity	Structural failure – Treatment works	4	57.096
DWR	Glascoed Taste and Odour	Raw water deterioration	3	16.664
HDC	Newtown Lead Do Not Drink	Company communication pipe problem	4	15.03
DWR	Llanrumney Burst Main	Mains problem/ damage – Mains – Burst	3	5.972
DWR	Gilfach Fargoed Loss of Supply	Mains problem/ damage – Mains – Burst	4	4.599
DWR	Rhydlafar Burst Main	Mains problem/ damage – Mains – Burst	4	2.737
DWR	Abergavenny 3rd Party Damage	Mains problem/ damage – Mains – Damage by Third Party/Unknown	4	2.500
DWR	Pengarnddu Old service reservoir	Animalcules	1	2.090
DWR	St Asaph Do Not Drink	Ground Contamination / Spillage – Hydrocarbon	3	0.766
DWR	Llwynypia Quarry Loss of Supply	Mains problem/ damage – Mains – Damage by Third Party/Unknown	4	0.708
DWR	Abergavenny Boil Water Notice	Satisfactory investigation, did not identify root cause	4	0.175
HDC	Newtown Taste and Odour	Consumer’s distribution system	3	0.153
DWR	Strata Florida works Turbdity	Plant failure – Failure – Sensors or Meters	2	0.084
HDC	Brymbo Low Do Not Drink	Consumer’s distribution system	1	0.068
HDC	Llwyn Onn Gravity Do Not Drink	Satisfactory investigation, did not identify root cause	1	0.051
HDC	Newtown Do Not Drink Ingress	Mains problem/ damage – Mains – Burst	3	0.033
DWR	Penybont works High Turbidity	Other – Specify Below: Defective non return valve on pumping main between site and off site contact cum distribution storage tank caused depressuristaion of said main. This led to unapprehended turbidity at the inlet to the reservoir on recharge and final water turbidity spike above 1 NTU for approx 1 hour as a result.	4	0.032
HDC	Brymbo High Do Not Drink	Consumer’s distribution system	3	0.031
DWR	Capel Iwan Do Not Drink	Back Siphonage	3	0.018
DWR	Penybont works Turbidity	Mains problem/ damage – Mains – Burst	3	0.013
DWR	LLANNERCH-Y-MEDD, Do Not Drink	Cross Connection	1	0.011
DWR	Llangorse- Do Not Drink	Satisfactory investigation, did not identify root cause	1	0.010
HDC	Legacy T&O Do Not Drink	Satisfactory investigation, did not identify root cause	3	0.01
DWR	Barry Do Not Drink	Cross Connection	2	0.007
DWR	Bodorgan Boil Water Notice	Satisfactory investigation, did not identify root cause	4	0.004
DWR	Butetown Do Not Drink	Consumer’s distribution system	1	0.004
DWR	Morriston Do Not Drink	Consumer’s distribution system	3	0.003
DWR	Llangernyw Precautionary Boil Water Notice	Other – Specify Below: Suspected ingress into temporary overland main suspected following observation of submerged feed standpipe. Subsequent investigation identified a leaking seal on said standpipe, system under 50 m head positive pressure throughout and two sets of downstream samples returned satisfactory results.	1	0.003
DWR	Chepstow Do Not Drink	Mains problem/ damage – Mains – Damage by Third Party/Unknown	1	0.002
HDC	Llanidloes T&O	Satisfactory investigation, did not identify root cause	1	0.002
DWR	Llandysul Do Not Drink	Mains problem/ damage – Mains – Burst	1	0.001
DWR	Hereford Do Not Drink	Consumer’s distribution system	1	0.001
DWR	Grosmont Do Not Drink	Ground Contamination / Spillage – Hydrocarbon	3	0.001
DWR	Neath Do Not Drink	Consumer’s distribution system	3	0.001
DWR	Tredegar Do Not Drink	Ground Contamination / Spillage – Hydrocarbon	3	0.001
DWR	Llanelli Do Not Drink	Ground Contamination / Spillage – Hydrocarbon	4	0.001
DWR	Pontarddulais Do Not Drink	Satisfactory investigation, did not identify root cause	1	0.001
DWR	Blackwood Do Not Drink	Consumer’s distribution system	1	0.001
DWR	Dolwen Do Not Drink	Ground Contamination / Spillage – Hydrocarbon	2	0.000
DWR	Tonypandy Boil Water Notice	Consumer’s distribution system	1	0.000
DWR	Caernarfon Do Not Drink	Consumer’s distribution system	1	0.000
DWR	Drefach Do Not Drink	Consumer’s distribution system	1	0.000
DWR	Fairwater Do Not Drink	Consumer’s distribution system	1	0.000
DWR	Kington Do Not Drink	Consumer’s distribution system	2	0.000
DWR	Treharris Do Not Drink	Satisfactory investigation, did not identify root cause	1	0.000
DWR	Rhyl Do Not Drink	Consumer’s distribution system	1	0.000
DWR	Monmouth Do Not Drink	Consumer’s distribution system	1	0.000
DWR	Newport Do Not Drink	Consumer’s distribution system	1	0.000
DWR	Brecon Do Not Drink	Ground Contamination / Spillage – Hydrocarbon	1	0.000
DWR	Llandysul Do Not Drink	Ground Contamination / Spillage – Hydrocarbon	1	0.000
DWR	Narberth Do Not Drink	Ground Contamination / Spillage – Hydrocarbon	1	0.000
DWR	Holyhead Do Not Drink	Ground Contamination / Spillage – Hydrocarbon	1	0.000
DWR	Denbigh Do Not Drink	Consumer’s distribution system	1	0.000
DWR	Chepstow- Precautionary Do Not Drink	Discoloured water – cause unknown at present	1	0.000
DWR	Bridgend Boil Water Notice	Consumer’s distribution system	1	0.000

Cyhoeddus
Population supplied	3,300,180
Water supplied (L/day)	941,728,000
Treatment works	69
Service reservoirs	394
Water supply zones	103
Length of mains pipe (km)	30,543
Surface sources	259
Groundwater sources	40
Mixed water sources	1
Preifat
Population supplied	67,130
Water supplied (L/day)	110,242
Number of supplies	14,904
Number of local authorities with private supplies	22
Supplies without a risk assessment	11,671

Cookies on dwi.gov.uk

Glossary

Dwr Yfed 2024

Infographic – Industry statistics

Ffigur 1. Cwmnïau sy’n cyflenwi dŵr yng Nghymru (map)

Tabl 1. Ffeithiau allweddol am drefniadau cyflenwi dŵr cyhoeddus a phreifat yng Nghymru

Tabl 2. Canran y samplau sy’n bodloni’r safonau

Ffeithlun – Cydymffurfio â’r safonau yn 2024 (ffeithlun)

Tabl 3. Nifer y profion a gynhaliwyd gan gwmnïau yng Nghymru

Ffigur 2. Sgoriau CRI ar gyfer cwmnïau yng Nghymru

Ffigur 3. Mynegai Risg Cydymffurfiaeth y Diwydiant

Ffigur 4. Mynegai Risg Cydymffurfiaeth Cymru ar gyfer 2024

Ffigur 5. Sgôr CRI Cymru yn ôl paramedr

Methiannau microbiolegol

Tabl 4. Profion microbiolegol – Nifer y profion a gynhaliwyd a nifer y profion nad oeddent yn bodloni’r safon

Canfyddiadau microbiolegol mewn gweithfeydd a chronfeydd dŵr gwasanaeth

Tabl 5. Canfod E. coli ac Enterococci mewn gweithfeydd trin, cronfeydd dŵr gwasanaeth a thapiau defnyddwyr

Dadansoddiad o gronfeydd dŵr gwasanaeth a thanciau dŵr wedi’u trin

Ffigur 6. Torri cydymffurfiaeth yng nghronfeydd gwasanaeth a gweithfeydd trin dŵr Dŵr Cymru

Adran 1 cronfa wasanaeth Newlands – lluniau dewisol

Ffigur 7. Nifer y toriadau microbiolegol ym mharthau Cymru

Paramedrau cemegol a ffisegol

Tabl 6. Nifer y profion a gynhaliwyd a nifer y profion nad ydynt yn bodloni’r safon

Plwm

Blas ac arogl

Ffigur 8. Methiannau blas ac arogl mewn parthau (gan gynnwys methiannau wedi’u lleoli yn Lloegr)

Delweddau 4 a 5 – pry cop mewn potel sampl

Haearn

Ffigur 9. Methiannau haearn Dŵr Cymru

Ffeithlun digwyddiadau ansawdd dŵr

Ffigur 10. Mynegai Risg Digwyddiad Uchaf

Ffigur11. ERI Cymru ac ERI canolrifol

Tabl 7. 10 digwyddiad â’r sgôr uchaf wedi’u hysbysu yn 2024

Colli Cyflenwad Gilfach Fargoed

Delwedd 6 – Prif bibell haearn bwrw 24 modfedd wedi torri

Blas ac Arogl Glascoed

Byrst ym mhrif bibell Rhydlafar

Y Barri – Peidiwch ag Yfed

Afloywder Tynywaun

Hysbysiadau berwi dŵr y Fenni

Blas ac arogl Saltney

Plwm y Drenewydd

Llanrhymni

Difrod trydydd parti yn y Fenni

Delwedd 7 ac 8 – Falf aer wedi’i difrodi wedi’i lleoli mewn cae

Hen Gronfa Ddŵr Gwasanaeth Pengarnddu

Delweddau 9, 10, 11 a 12 – Lluniau o falurion a welwyd ar waelod hen gronfa ddŵr gwasanaeth Pengarnddu

Images 13 and 14 Skeletal remains of a dog

Treforys

Delwedd 15 – Gwiwer mewn tanc dŵr poeth

Llanelwy – Peidiwch ag Yfed

Delwedd 16 – Cloddio pibell gyswllt (mewn dwythell cebl las) a phrif bibell

Derbynioldeb dŵr

Tabl 8. Cwynion ynghylch ansawdd dŵr yng Nghymru, 2024

Dŵr wedi’i afliwio

Ffigur 12. Cyfraddau afliwio cwmnïau a diwydiannau Cymru dros y blynyddoedd

Ffigur 13. Cyfradd cysylltiadau afliwio yn ôl cwmni yn 2024 (ac eithrio Ynysoedd Sili a chwmnïau mewnosodedig)

Ffigur 14. Cyfradd y cysylltiadau afliwio ar gyfer Hafren Dyfrdwy

Ffigur 15. Cyfradd y cysylltiadau afliwio yn Dŵr Cymru

Blas ac arogl

Ffigur 15. Cyfradd cysylltiadau blas ac arogl yng Nghymru

Cysylltiadau digwyddiadau

Ffigur 17 – Digwyddiadau afliwio yng Nghymru yn 2024

Tanciau dŵr wedi’u trin a chronfeydd dŵr gwasanaeth

Ffigur 18 Archwiliadau tanciau Dŵr Cymru

Ffigur 19 Archwiliadau tanc Hafren Dyfrdwy

Ffigur 20 Diwydiant – asedau tanciau mewn perygl

Rheoli carbon gronynnog wedi’i actifadu

Rheoli diheintio

Canllawiau Cynllun Diogelwch Dŵr Yfed (DWSP)

Archwiliadau

Portsmouth Water

Southern Water

Dŵr Cymru

Northumbrian Water

Adrodd ar Gofnod Asesu Risg (RAR) a dadansoddiad cwmni o gategorïau DWI

Tabl 9 RARI calculation

Ffigur 21 – Categorïau DWI RAR a gymhwysir ar draws y diwydiant – pob cam

Mynegai Risg Asesiad Risg (RARI)

Ffigur 23 – Y 10 risg uchaf a nodwyd ar hyn o bryd ar gyfer y diwydiant cyfan