- Drinking Water 2024 – Summary of the Chief Inspector’s report for drinking water in Wales - Welsh translation
- Rhagymadrodd
- Cyflenwadau dŵr a phrofion
- Cydymffurfio â safonau
- Dysgu o fethiannau cydymffurfio
- Dysgu o ddigwyddiadau
- Cysylltiadau defnyddwyr
- Iechyd asedau
- Cynllunio Diogelwch Dŵr ac Asesiad Risg
- Dwr crai
- Sylweddau poly a pherfflworoalkyl (PFAS)
- Rhaglen Archwilio wedi'i chwblhau gan yr Arolygiaeth.
- Argymhellion
- Gorfodi
- SEMD (Cyfarwyddyd Mesurau Diogelwch ac Argyfwng)
- NIS - Rheoliadau Systemau Rhwydwaith a Gwybodaeth
- Deunyddiau mewn cysylltiad â dŵr yfed (rheoliad 31)
- Cyhoeddiadau ymchwil
- Chwythwyr chwiban
- Gweithio gyda rhanddeiliaid
- Atodiad A – Nifer y profion a gynhaliwyd gan gwmnïau
- Atodiad B – Cydymffurfio â safonau
- Atodiad C – Methiannau a digwyddiadau cydymffurfio
Cydymffurfio â safonau
Dangosir y ganran cydymffurfiaeth â’r safonau yn Rheoliadau Cyflenwad Dŵr (Ansawdd Dŵr) 2018 (‘y Rheoliadau’) yn Nhabl 2 isod.
Tabl 2. Canran y samplau sy’n bodloni’r safonau
| Parameter Group | % Compliance |
|---|---|
| Chemical Parameters | 99.925 |
| Indicator Parameters | 99.979 |
| Microbiological Parameters | 99.980 |
| Overall | 99.971 |
| Pesticides | 100.00 |
Ffeithlun – Cydymffurfio â’r safonau yn 2024 (ffeithlun)
Tabl 3. Nifer y profion a gynhaliwyd gan gwmnïau yng Nghymru
| Company | Water treatment works | Service reservoirs | Consumer taps (zones) | Number of tests per company | Target number of tests |
|---|---|---|---|---|---|
| Albion Eco | 0 (0) | 0 (0) | 248 (1) | 248 | 248 |
| Hafren Dyfrdwy | 4,743 (6) | 15,472 (82) | 9,733 (25) | 29,948 | 29,949 |
| Dŵr Cymru Welsh Water | 67,522 (66) | 80,977 (328) | 88,327 (152) | 236,830 | 236,863 |
| Wales overall | 267,026 | 267,060 |
Mae cydymffurfiaeth â’r drefn brofi a nodir yn y Rheoliadau, sy’n cynnwys gwerthoedd terfyn ar halogion mewn dŵr yfed, ynghyd â gofynion amlder a lleoliad, yn parhau i fod yn gyson uchel yng Nghymru. Mae’r dilysu pwynt terfynol hwn yn rhoi sicrwydd eang bod prosesau cyflenwi dŵr yn darparu dŵr i ddefnyddwyr sy’n bodloni gofynion rheoleiddio, ar yr adeg y cymerir y sampl. Fodd bynnag, mae asesiadau risg cwmnïau dŵr yn manylu ar risgiau nad ydynt yn cael eu rheoli na’u lliniaru’n optimaidd, a bydd y risgiau hyn, pan gânt eu gwireddu, yn arwain at effaith ar ansawdd dŵr. Gall yr effaith hon ar ansawdd dŵr arwain at fethiant cydymffurfio neu ddigwyddiad ansawdd dŵr, y mae’r Arolygiaeth wedi’u defnyddio i sefydlu mynegeion i fesur gallu cwmnïau i unioni ac atal y risg a wireddwyd rhag digwydd eto. Mae’r Arolygiaeth yn defnyddio’r mynegai risg cydymffurfio (CRI) i fesur effaith methiant cydymffurfio, a chanlyniad posibl y methiannau hynny ar ddefnyddwyr. Mae’r CRI wedi’i gynllunio’n bennaf at ddibenion rheoleiddio effeithiol gan sicrhau bod craffu priodol yn cael ei gyfeirio at y meysydd hynny sydd â’r risg gymharol fwyaf. Mae’r siart isod yn dangos perfformiad mynegai risg cydymffurfio cwmnïau.
Yn 2024, mae’r CRI yng Nghymru yn parhau i fod yn uwch o’i gymharu â’r diwydiant ehangach, ac nid oes unrhyw duedd amlwg yn y sgôr gyfanredol. Felly mae lle o hyd i welliant sylweddol i ddulliau lleihau risg strategol gan gwmnïau Cymru. Byddai targedu’r cyfranwyr mwyaf at y sgôr hon yn achosi ffocws ar fethiannau mewn gweithfeydd gan gynnwys colifformau, cymylogrwydd, methiannau colifform mewn cronfeydd dŵr gwasanaeth a methiannau blas a haearn mewn parthau. Y tri methiant cydymffurfio sgorio mwyaf oedd canfod colifform yng ngweithfeydd Bretton Dŵr Cymru a chanfod blas ac arogl ym mharth Saltney Hafren Dyfrdwy. Roedd y tri methiant hwn yn cyfrif am 20% o’r CRI ar gyfer Cymru. Yn 2024, Dŵr Cymru yw’r seithfed sgôr uchaf yn y diwydiant ar 4.28 ac mae Hafren Dyfrdwy yn y 18fed safle ar 1.10.
Yn gyfan gwbl yng Nghymru, roedd dau fethiant colifform mewn gweithfeydd trin a 12 methiant colifform mewn cronfeydd dŵr gwasanaeth yn 2024, gydag 11 o’r toriadau hyn wedi’u cynnwys o dan offeryn cyfreithiol Dŵr Cymru, a gynyddodd y CRI yn unol â hynny. Mae cynnal a chadw, disodli a gwella asedau allweddol yn hanfodol i ysgogi gwelliannau i Dŵr Cymru, a rhaid iddynt aros wrth wraidd cynllunio busnes strategol y cwmni. Fodd bynnag, mae strategaeth asedau yn fenter tymor canolig i hir gyda rhyngddibyniaethau ariannol. O ganlyniad i hyn a’r craffu rheoleiddiol cynyddol sy’n dod gyda’r cwmni yn trawsnewid, disgwylir i’r CRI yng Nghymru aros yn uchel yn y dyfodol agos. Nid yw hyn yn golygu bod ansawdd dŵr yfed yng Nghymru yn ddim llai na rhagorol. Yn hytrach, mae gwelliannau strategol tymor hir yn hanfodol i sicrhau’r cyflenwad ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol a lliniaru risgiau yn y dyfodol.
Mae Ffigur 2 yn dangos amrywioldeb yn y CRI yn hytrach nag unrhyw duedd benodol ar gyfer Dŵr Cymru a Hafren Dyfrdwy, ers 2020.
Mae Ffigur 3 yn dangos y CRI ar gyfer pob cwmni sy’n gweithredu yng Nghymru a Lloegr wedi’i rannu’n fathau o safleoedd; gweithfeydd trin dŵr, pwyntiau cyflenwi, cronfeydd dŵr gwasanaeth a pharthau (tapiau defnyddwyr).
Nid yw’r mynegai risg cydymffurfio (CRI) yn fesur statudol ac nid yw’n diystyru dyletswydd cwmni i gydymffurfio â phob gwerth parametrig a amlinellir yn y Rheoliadau. Fodd bynnag, fel metrig sy’n seiliedig ar risg, ei bwrpas yw cyfeirio adnoddau cwmnïau tuag at y risgiau uchaf mewn modd rhagofalus. Rhennir y CRI gyda’r rheoleiddiwr ariannol, Ofwat, fel mesur perfformiad cyffredin o fewn strategaeth reoleiddio integredig sydd â’r nod o wella ansawdd dŵr er budd y cyhoedd. Mae targed CRI o 2 wedi’i sefydlu fel y trothwy ar gyfer cosbau ariannol, gan sicrhau bod canlyniadau’n parhau i fod yn gyraeddadwy ac yn deg pan gânt eu defnyddio fel amcan perfformiad ansawdd dŵr.
Y gwerth canolrifol ar gyfer y diwydiant yn 2024 yw 1.77 sy’n ostyngiad o 2.322 yn 2023, yna 1.365 yn 2022 ac 1.171 yn 2021. Gall dehongli’r CRI canolrifol ar gyfer y diwydiant fod yn gymhleth oherwydd ei fod yn cyfuno dau ffactor; y perfformiad gan gwmnïau, a’r camau rheoleiddio gan yr Arolygiaeth ers cyhoeddi hysbysiadau mewn ymateb i risg ymhelaethu ar y mesur. Mae Dŵr Cymru yn parhau i fod yn hanner uchaf y cwmnïau gyda thuedd sy’n adlewyrchu’r risgiau strategol parhaus a’r cynnydd mewn camau rheoleiddio.
Yn 2024, roedd y CRI ar gyfer cwmnïau sydd yn gyfan gwbl neu’n bennaf yng Nghymru yn 4.08. Mae hyn yn welliant o 2023 pan oedd y ffigur yn 7.257, yna yn 2022, a 5.957 ar ôl gwella ar 9.173 o 2021 (Ffigur 2). Mae’r ffigur CRI cyffredinol yn cynnwys ffigurau sy’n cynrychioli perfformiad mewn gwahanol rannau o’r gadwyn gyflenwi dŵr (gweithfeydd trin, pwyntiau cyflenwi, cronfeydd dŵr gwasanaeth a pharthau).
O ystyried perfformiad cwmnïau unigol; bu dirywiad yn ffigur CRI Dŵr Cymru o 5.397 yn 2022 i 7.736 yn 2023, gyda gwelliant eleni i 4.28. Gwellodd Hafren Dyfrdwy o 0.563 yn 2022 i 0.112 yn 2023, yna dirywiodd i 1.10 yn 2024. Cyfrannodd Dŵr Cymru at gyfran sylweddol o ffigur CRI Cymru, a rhagorodd hefyd ar CRI cenedlaethol Cymru, 4.08. Mae CRI yn caniatáu dadansoddi’r cyfranwyr allweddol i bob elfen o fewn y sgôr i ddeall ble mae’r risgiau’n codi, a gellir gweld y rhain yn Ffigur 4. Mae’r data’n cynnwys yr holl fethiannau rheoleiddio, gan gynnwys paramedrau Dangosyddion a gymerwyd mewn gweithfeydd trin, cronfeydd dŵr gwasanaeth a thapiau defnyddwyr, ac fe’i defnyddir ar gyfer cyfrifo’r CRI.
Yng Nghymru, mae methiannau mewn gweithfeydd mawr sy’n cyflenwi nifer uchel o ddefnyddwyr yn parhau i gyfrif am ran fawr o’r sgôr CRI ar gyfer pob blwyddyn, gyda gweithfeydd Bretton yn 2024, gweithfeydd Felindre yn 2023, gweithfeydd Pontsticill yn 2022, a gweithfeydd Felindre a gweithfeydd Court Farm yn 2021. Ystyrir bod canlyniad diffyg cydymffurfio mewn gweithfeydd mawr yn risg uwch oherwydd nifer y defnyddwyr a gyflenwir. Mae colifformau yn baramedr dangosydd sy’n gofyn am gamau gweithredu gan y cwmni fel mesur rhagofalus i sicrhau diogelwch parhaus defnyddwyr. Yng nghyd-destun gweithfeydd Bretton, cynhaliodd y cwmni ymchwiliad trylwyr gan gynnwys archwiliad Rheoliadau Cyflenwad Dŵr (Gosodiadau Dŵr) 1999, asesiad perfformiad triniaeth ac archwiliad tanc allanol, fodd bynnag, gan fod y tanc cyswllt yn un adran, a dim ond ei dynnu y gellir, y risg nesaf uchaf yw peidio â gallu tynnu tanciau o gyflenwad allan am ddigon o amser i archwilio, adfer a phrofi cyn eu dwyn yn ôl i’r cyflenwad.
Cyfrannodd haearn at lawer llai o sgôr cyffredinol y CRI yn 2024 sef 7% o’i gymharu â’r flwyddyn flaenorol pan gyfrannodd at 33% o’r sgôr. Fodd bynnag, i Dŵr Cymru, dim ond dau fethiant yn llai oedd yn 2024 o’i gymharu â’r flwyddyn flaenorol, ac roedd 50% o’r parthau a fethodd yn 2024 hefyd wedi methu yn 2023. Felly nid yw’n bosibl dod i’r casgliad bod manteision o strategaethau tymor byr, canolig a hirdymor i liniaru a lleihau’r risgiau hyn yn cael eu gwireddu. Mae rhagor o fanylion am afliwio wedi’u cynnwys yn ddiweddarach yn yr adroddiad hwn.
At ei gilydd roedd 14 o fethiannau microbiolegol (dim E. coli) mewn gweithfeydd trin a chronfeydd dŵr gwasanaeth yng Nghymru yn 2024. Mae hwn yn ostyngiad yn nifer y canfyddiadau o’i gymharu â 2023 a welodd 19 o fethiannau. Er mwyn cynnal ansawdd uchel cyflenwad dŵr Cymru, mae adnabod risg yn barhaus yn hanfodol. Anogir yn gryf fesurau rhagweithiol fel tynnu ac archwilio tanciau, ochr yn ochr â chynnal a chadw rheolaidd a buddsoddiad strategol, i sicrhau cynaliadwyedd hirdymor.