Table of contents

• Drinking Water 2024 – Summary of the Chief Inspector’s report for drinking water in Wales - Welsh translation
• Rhagymadrodd
• Cyflenwadau dŵr a phrofion
• Cydymffurfio â safonau
• Dysgu o fethiannau cydymffurfio
• Dysgu o ddigwyddiadau
• Cysylltiadau defnyddwyr
• Iechyd asedau
• Cynllunio Diogelwch Dŵr ac Asesiad Risg
• Dwr crai
• Sylweddau poly a pherfflworoalkyl (PFAS)
• Rhaglen Archwilio wedi'i chwblhau gan yr Arolygiaeth.
• Argymhellion
• Gorfodi
• SEMD (Cyfarwyddyd Mesurau Diogelwch ac Argyfwng)
• NIS - Rheoliadau Systemau Rhwydwaith a Gwybodaeth
• Deunyddiau mewn cysylltiad â dŵr yfed (rheoliad 31)
• Cyhoeddiadau ymchwil
• Chwythwyr chwiban
• Gweithio gyda rhanddeiliaid
• Atodiad A – Nifer y profion a gynhaliwyd gan gwmnïau
• Atodiad B – Cydymffurfio â safonau
• Atodiad C – Methiannau a digwyddiadau cydymffurfio

Sylweddau poly a pherfflworoalkyl (PFAS)

mis Awst 2024, diweddarodd yr Arolygiaeth ei chanllawiau i’r diwydiant ynghylch gofynion i gyflwyno canlyniadau profion a gwybodaeth asesu risg cryno ar gyfer PFAS. Mae cwmnïau wedi parhau â’u strategaeth samplu wedi’i thargedu i ganolbwyntio ar y safleoedd hynny sy’n debygol o fod mewn perygl o halogiad PFAS. Yn 2024, cynhaliodd cwmnïau yng Nghymru a Lloegr gyda’i gilydd dros 770,000 o ddadansoddiadau ar gyfer PFAS unigol, ac at ei gilydd, mae dros 1.8 miliwn o ddadansoddiadau wedi’u cynnal ers 2012, gan ddarparu set ddata sylweddol i ddeall yr heriau mewn dŵr yfed.

Mae haenau PFAS bellach yn cael eu cymhwyso i unrhyw gemegau PFAS o ddiddordeb a ganfyddir yn y dŵr terfynol neu amrwd. Caiff safleoedd eu dosbarthu fel:

• Haen 1 lle mae crynodiadau PFAS yn <0.01 µg/L
• Haen 2 lle mae crynodiadau PFAS yn <0.1 µg/L
• Haen 3 lle mae crynodiadau PFAS yn ≥0.1 µg/L..

Mae haenau PFAS i’w cymhwyso i bob cemegyn PFAS o ddiddordeb a nodwyd yn y rhestr paramedrau (Atodiad C i’r Cyfarwyddyd Gwybodaeth) a ganfyddir yn y dŵr terfynol. Mae’r canllawiau diweddaraf ar y camau y dylai cwmnïau eu cymryd ar gyfer y tair lefel haen ar gael yng nghanllawiau diweddaraf yr Arolygiaeth –DWI_PFAS-Guidance_Mar_2025.pdf

Mae monitro gan gwmnïau dŵr wedi tynnu sylw at PFAS pellach o bryder posibl; 6:2 fluorotelomer sulfonamide alkylbetaine (6:2 FTAB). Mae’r cyfansoddyn hwn wedi’i ychwanegu at y rhestr paramedrau a disgwylir i gwmnïau gychwyn monitro ac adrodd ar gyfer y paramedr hwn cyn gynted â phosibl.

Disgwylir hefyd i gwmnïau ystyried effaith crynodiadau cyfunol y cemegau PFAS o ddiddordeb a nodwyd yn y rhestr paramedrau. O’r herwydd, mae’r gofyniad i weithredu methodoleg lliniaru blaenoriaethol i leihau crynodiadau PFAS yn raddol mewn dŵr yfed wedi’i ymestyn ymhellach i gynnwys PFAS cyfunol ar sail ‘swm o’. Mae cwmnïau bellach wedi gweithredu adrodd ar gyfer ‘swm o PFAS’ yn seiliedig ar y 48 PFAS a enwir yn y rhestr paramedrau. Lle mae safleoedd yn disgyn i haen 2 neu 3 ar gyfer swm y paramedr, dylid cynnwys y safleoedd hyn yn y dull blaenoriaethu safleoedd presennol yn seiliedig ar eu dosbarthiad cymharol, a dylai strategaeth lleihau risg briodol anelu at leihau crynodiadau PFAS mewn dŵr yfed yn raddol.

Mae system tair haen yr Arolygiaeth yn system sy’n seiliedig ar risg gyda’r bwriad o flaenoriaethu’r systemau cyflenwi sydd angen rheolaethau ychwanegol. Mae’r dadansoddiad yn targedu’r dŵr ffynhonnell oherwydd bod hyn yn darparu gwybodaeth am y perygl a beth ddylai’r lliniaru angenrheidiol fod, boed hynny’n gymysgu, tynnu’r dŵr ffynhonnell neu drin. Yn ystod 2024, ni adroddwyd am unrhyw samplau yn haen 3 ar gyfer unrhyw ddŵr wedi’i drin a gyflenwir i ddefnyddwyr. At ei gilydd, roedd gan 351 o brofion o dynnu dŵr crai ganlyniadau o fewn haen 3. Mae hyn yn helpu i ddangos bod strategaeth bresennol y diwydiant o liniaru’r risgiau o PFAS yn gweithio’n effeithiol i amddiffyn defnyddwyr. Roedd naw deg chwech y cant o’r profion yn llai na’r terfyn canfod ar gyfer eu methodoleg ddadansoddol.

Tabl 10 – Cyfanswm nifer y profion yn Lloegr, gan gynnwys yr holl ganlyniadau sy’n is na’r terfyn canfod

Tier	Raw water tests	Treated water tests	Total
Tier 1	287,840	413,084	700,924
Tier 2	28,888	17,223	46,111
Tier 3	351	0	292
Total	317,079	430,307	747,386

---

Tier	Raw water tests	Treated water tests	Total
Tier 1	75	443	518
Tier 2	6	0	6
Tier 3	0	0	0
Total	81	443	524

---

Yng Nghymru, PFBS oedd y rhywogaeth fwyaf cyffredin mewn dŵr crai yn ystod 2024 a oedd yn bresennol mewn 23 o brofion (28% o gyfanswm y canfyddiadau PFAS uwchlaw’r terfyn canfod). Yng Nghymru, y rhywogaeth fwyaf cyffredin mewn dŵr wedi’i drin oedd PFBS hefyd, gan fod yn bresennol mewn 42% o brofion gyda chanfyddiadau uwchlaw’r terfyn canfod (216 o ran nifer). Mae’r tabl isod yn nodi’r holl baramedrau eraill a gyfrannodd at fwy nag 1% o ganfyddiadau yn ôl nifer y samplau yn hytrach nag yn ôl canlyniad ar gyfer pob haen mewn dŵr crai. Mae hyn yn cynnwys y paramedr ‘swm PFAS’. Er gwybodaeth, cynhaliwyd cyfanswm o 329,192 o brofion ar samplau dŵr crai yn Lloegr, a 12,113 yng Nghymru, er mwyn cynhyrchu’r canlyniadau hyn.

Wales	Tier 1 Detections	Tier 2 Detections	Total		England	Tier 1 Detections	Tier 2 Detections	Tier 3 Detections	Total
PFBS	23		23		PFOS	1499	541	74	2,114
PFBA	18	1	19		PHFHxS	1254	428	25	1,707
PFOA	10	1	11		PFOA	1603	93	7	1,703
PFHxA	3	1	4		PFHxA	1405	197	15	1,617
11Cl-PF3OUdS	3		3		PFBS	1476	49	2	1,527
PFUnDA	3		3		PFBA	1223	46		1,269
PFDoDA	2		2		PFPA	821	200	15	1,036
PFDS	2		2		PFHpA	883	10	14	907
PFHpA	1	1	2		PFecHS	216	122		338
4:2 FTSA	1		1		PFPS	264	32	3	299
6:2 FTSA; 6:2 FTS	1		1		FBSA	206	12	7	225
8:2 FTSA		1	1		6:2 FTAB	189	29	3	221
FBSA	1		1		6:2 FTSA; 6:2 FTS	97	84	13	194
FHxSA		1	1		PFDA	193	1		194
FOSA	1		1		FHxSA	134	49	10	193
MeFOSE	1		1		PFHpS	123	13		136
PFecHS	1		1		8:2 FTSA	115	9		124
PFHpS	1		1		HFPO-TA	115			115
PFNA	1		1		PFNA	115			115
PFOS	1		1		PFUnDA	111			111
PFPS	1		1		EtFOSAA	103			103
Total	75	6	81		MeFOSAA	92			92
					PFNS	92			92
					FOSA	82	9		91
					HFPO-DA (Gen X)	82			82
					PFDS	81			81
					PFDoDA	79			79
					PFHxDA	78			78
					PFODA	78			78
					PFTeA	78			78
					11Cl-PF3OUdS	77			77
					NFDHA	75			75
					EtFOSA	74			74
					PFTrDA	74			74
					4:2 FTSA	72			72
					MeFOSE	72			72
					PFEESA	72			72
					3:3 FTCA	71			71
					DONA	71			71
					PFDoS	71			71
					5:3 FTCA	2		68	70
					PFMOPrA	70			70
					PFMOBA	69			69
					PFUnDS	69			69
					7:3 FTCA	68			68
					MeFOSA	68			68
					EtFOSE	63			63
					9Cl-F3ONS	34			34
					Total	14,059	1,924	256	16,239

Tabl 12 – Profion dŵr crai Cymru a Lloegr (yn fwy na’r terfyn canfod)

---

Lle canfyddir PFAS, cymerir camau gan y cwmnïau yn unol â’r strategaeth blaenoriaethu risg. Yn 2024, ni chafwyd unrhyw ganfyddiadau yng Nghymru o fewn haen 2 a 3 yn y dŵr wedi’i drin yn derfynol. Cafodd Dŵr Cymru ganfyddiad o fewn haen 2 o waith Llechryd ym mis Ebrill 2024, fodd bynnag, fel rhan o ymchwiliad y cwmni, penderfynwyd bod y canlyniad yn bositif ffug oherwydd gwall yn y broses brofi labordy. Nodwyd camau gweithredu i atal ailadrodd.

Wales	Tier 1 Detections	Total		England	Tier 1 Detections	Tier 2 Detections	Total
PFBS	216	216		PFBA	2,939	75	3,014
PFHxA	47	47		PFHxA	1,943	361	2,304
PFOA	39	39		PFOS	1,493	214	1,707
PFBA	30	30		PFBS	1,489	14	1,503
PFOS	24	24		PFPA	1,058	384	1,442
PFUnDA	13	13		PHFHxS	1,135	167	1,302
PFDA	10	10		PFOA	1,068	57	1,125
9Cl-F3ONS	7	7		PFHpA	698		698
EtFOSAA	7	7		6:2 FTSA; 6:2 FTS	84	367	451
PFNS	6	6		6:2 FTAB	98	8	106
6:2 FTSA; 6:2 FTS	5	5		PFPS	106		106
MeFOSAA	5	5		PFDA	86		86
PFDS	5	5		FBSA	70		70
11Cl-PF3OUdS	3	3		FHxSA	40	22	62
FOSA	3	3		PFHpS	53		53
PFDoDA	3	3		PFecHS	41	8	49
PFNA	3	3		8:2 FTSA	43	1	44
PFPS	3	3		PFNA	36		36
3:3 FTCA	2	2		NFDHA	31		31
EtFOSA	2	2		FOSA	28		28
HFPO-TA	2	2		PFUnDA	27		27
PFHpA	2	2		PFNS	25		25
PFTrDA	2	2		9Cl-F3ONS	22		22
8:2 FTSA	1	1		EtFOSAA	14		14
EtFOSE	1	1		MeFOSAA	14		14
MeFOSE	1	1		PFEESA	14		14
PFUnDS	1	1		PFDoDA	11		11
Total	443	443		PFDS	8		8
				PFTeA	8		8
				11Cl-PF3OUdS	7		7
				HFPO-TA	5		5
				MeFOSE	2		2
				EtFOSA	1		1
				PFHxDA	1		1
				PFMOBA	1		1
				PFODA	1		1
				PFUnDS	1		1
				Total	12,701	1,678	14,379

Tabl 13 – Profion dŵr wedi’i drin Cymru a Lloegr (yn fwy na’r terfyn canfod)